Η απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης να θεσπίσει δύο νέα Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα συνοδεύτηκε από την άμεση και έντονη αντίδραση της Τουρκίας.
Πρόκειται για ένα θαλάσσιο πάρκο στο Ιόνιο και ένα στις Νότιες Κυκλάδες του Αιγαίου. Οι εν λόγω ανακοινώσεις ερμηνεύτηκαν -για ακόμη μία φορά- από την Άγκυρα μέσα από το πρίσμα του διμερούς ανταγωνισμού στο πεδίο της άσκησης κυριαρχικών δικαιωμάτων.
Η χθεσινή ανακοίνωση ήρθε σε συνέχεια των διεθνών δεσμεύσεων που ανέλαβε η χώρα στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για τους Ωκεανούς. Ωστόσο παρά το γεγονός ότι η εξαγγελία συνοδεύτηκε από τη διαβεβαίωση πως η πρωτοβουλία έχει αποκλειστικά περιβαλλοντικό χαρακτήρα, το θέμα προσέλαβε ελληνοτουρκική διάσταση, καθώς η Άγκυρα δεν έκρυψε τον εκνευρισμό της και επέλεξε να αντιδράσει έντονα, εστιάζοντας σε ζητήματα άσκησης κυριαρχικών δικαιωμάτων και εθνικής δικαιοδοσίας στις θαλάσσιες ζώνες στο Αιγαίο; με την Αθήνα να απαντά στην ίδια ένταση .
«Η Ελλάδα αναλαμβάνει ενεργά πρωτοβουλίες»
Σε αυτό το πλαίσιο, ανώτατη διπλωματική πηγή ανέφερε στο iefimerida πως για πρώτη φορά η Ελλάδα δεν περιορίζεται σε απλές αντιδράσεις, αλλά αναλαμβάνει ενεργά πρωτοβουλίες στο συγκεκριμένο πεδίο.
Παρά το γεγονός ότι τα θαλάσσια πάρκα δεν επεκτείνονται στα Δωδεκάνησα όπου Ελλάδα και Τουρκία έχουν παρακείμενες ακτές, αλλά αφορούν περιοχές των νοτίων Κυκλάδων, το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία χαρακτηρίζει, για ακόμα μία φορά, αμφισβητούμενη την κυριαρχία μέρους των νησιών και των γεωγραφικών σχηματισμών του αρχιπελάγους. Ωστόσο, το ενδιαφέρον εστιάζεται κυρίως στις νησίδες Κίναρος και Λέβιθα, καθώς είναι και οι μοναδικές βραχονησίδες που περιλαμβάνονται στους χάρτες που δημοσίευσε η Αθήνα οι οποίες ανήκουν διοικητικά στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Δωδεκανήσων και όχι στις νότιες Κυκλάδες. Πάνω από τις δύο αυτές νησίδες μάλιστα η Τουρκία έκανε συνέχεια υπερπτήσεις στο παρελθόν.
Συγκεκριμένα, το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών σε επίσημη ανακοίνωσή του εξέφρασε τη διαφωνία του με τη δημιουργία των πάρκων, υποστηρίζοντας ότι πρόκειται για «μονομερή ενέργεια» σε μια «ημίκλειστη θάλασσα» όπως το Αιγαίο, όπου κατά την τουρκική ανάγνωση του διεθνούς ναυτικού δικαίου, κάθε ενέργεια τέτοιου τύπου θα πρέπει να πραγματοποιείται με τη συναίνεση όλων των παράκτιων κρατών. Η ανακοίνωση κάνει ρητή αναφορά στο διαρκές αφήγημα περί ύπαρξης «αμφισβητούμενων γεωγραφικών σχηματισμών» ή «γκρίζων ζωνών», τονίζοντας ότι «οι θαλάσσιες ζώνες όπου δεν έχει μεταβιβαστεί κυριαρχία στην Ελλάδα με διεθνείς συνθήκες» δεν μπορούν να αποτελούν αντικείμενο μονομερούς διαχείρισης από την Αθήνα.
Η Άγκυρα υπογραμμίζει ότι τέτοιου είδους πρωτοβουλίες της Ελλάδας «δεν παράγουν νομικά αποτελέσματα» σε ό,τι αφορά τα ζητήματα κυριαρχίας και διοίκησης στο Αιγαίο, υπενθυμίζοντας μάλιστα και παλαιότερη, αντίστοιχη ανακοίνωση του Απριλίου 2024 που είχε εκδώσει σε παρόμοια ελληνική εξαγγελία. Στο ίδιο πνεύμα, το τουρκικό ΥΠΕΞ επαναφέρει την πάγια θέση πως όλες οι αποφάσεις που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος σε ημίκλειστες θάλασσες πρέπει να λαμβάνονται μετά από διαβούλευση και συνεργασία μεταξύ των παράκτιων κρατών, και όχι μονομερώς.
Περαιτέρω, Τούρκοι αξιωματούχοι διαμηνύουν με σαφήνεια ότι «καμία de facto κατάσταση» που τυχόν επιχειρήσει να δημιουργήσει η Ελλάδα στις συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές δεν θα γίνει αποδεκτή από την Άγκυρα.
Ενδεικτική του εκνευρισμού της τουρκικής πλευράς είναι και η πρόθεση της Άγκυρας να πάρει στο άμεσο μέλλον δικές της πρωτοβουλίες για το περιβάλλον που διατυπώθηκε δημοσίως και «φωτογράφιζε» ουσιαστικά τους ενδεχόμενους σχεδιασμούς της τουρκικής διπλωματίας για ανακήρυξη αντίστοιχων τουρκικών θαλάσσιων πάρκων σε περιοχές δικού της ενδιαφέροντος στο άμεσο μέλλον, ως απάντηση στις κινήσεις της Αθήνας
Η απάντηση της Αθήνας
Το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών απάντησε κατηγορηματικά στις τουρκικές ενστάσεις για τα νέα Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα στο Ιόνιο και το Αιγαίο, τονίζοντας ότι η καθιέρωσή τους βασίζεται αποκλειστικά σε περιβαλλοντικά κριτήρια και αφορά περιοχές πλήρους ελληνικής κυριαρχίας. Η Ελλάδα απορρίπτει ως «εντελώς ανεδαφικές» τις αναφορές περί «κλειστών ή ημίκλειστων θαλασσών», υπογραμμίζοντας ότι το νομικό καθεστώς του Αιγαίου είναι σαφές και έχει οριστεί από διεθνείς συμβάσεις. Παράλληλα, η χώρα μας δηλώνει σταθερά υπέρ του διαλόγου με την Τουρκία, με στόχο τη διευθέτηση της μοναδικής εκκρεμούς διαφοράς, αυτής της οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Η Ελλάδα επισημαίνει ότι η άσκηση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων δεν υπόκειται σε διαπραγμάτευση, διατηρώντας την ακεραιότητα της εθνικής της κυριαρχίας.
Στο ίδιο μήκος κύματος και ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, Παύλος Μαρινάκης, κατά τη διάρκεια της χθεσινής ενημέρωσης των πολιτικών συντακτών τόνισε πως δεν υπάρχει απολύτως κανένα ζήτημα «γκρίζων ζωνών» στο Αιγαίο. Όπως ανέφερε, «η Τουρκία μπορεί να εκφράζει τις απόψεις της, αλλά η Ελλάδα δεν αποδέχεται τέτοιου είδους θεωρίες» και επεσήμανε ότι η απόφαση για τη δημιουργία των πάρκων στηρίζεται αποκλειστικά σε περιβαλλοντικά κριτήρια.
Παράλληλα, ο κ. Μαρινάκης ξεκαθάρισε ότι η Ελλάδα θα εφαρμόσει την πολιτική της στο ακέραιο, με βάση όσα είχε προαναγγείλει ο πρωθυπουργός, και δεν πρόκειται να εισέλθει σε συζητήσεις για ανύπαρκτα «γκριζάρίσματα» που ποτέ δεν έγιναν αποδεκτά από την ελληνική πλευρά. Τόνισε πως οι επιλεγμένες περιοχές ανακοινώθηκαν με βάση αυστηρά επιστημονικά κριτήρια και αποτελούν την πιο σημαντική πρώτη φάση ενός ευρύτερου σχεδιασμού που θα συνεχιστεί σύντομα.
Απαντώντας μάλιστα στην κριτική εσωτερικά της χώρας, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος άφησε υπαινιγμούς προς όσους υποστηρίζουν ότι η κυβέρνηση ακολουθεί ενδοτική πολιτική, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Η αντίδραση της Τουρκίας είναι απάντηση στους λεγόμενους “τζάμπα πατριώτες” που εκφράζουν τέτοιες απόψεις». Επιπρόσθετα , απαντώντας στο ερώτημα γιατί η κυβέρνηση δεν προχώρησε τώρα στη δημιουργία θαλάσσιων πάρκων και σε άλλες περιοχές, όπως προς τα Δωδεκάνησα, και αν σε αυτό μέτρησε τις αντιδράσεις που έχει διατυπώσει ήδη από πέρσι η Άγκυρα, ο Παύλος Μαρινάκης εξήγησε ακόμα ότι το σκεπτικό ήταν να ξεκινήσουν «από το πιο ευαίσθητο, ως προς τις νότιες Κυκλάδες, περιβαλλοντικά, οικοσύστημα».
Τέλος, ο Παύλος Μαρινάκης υπενθύμισε ότι οι εκτάσεις που ανακοινώθηκαν είναι σημαντικά μεγαλύτερες του αρχικού στόχου, φτάνοντας το 25% επιπλέον σε σχέση με τις πρώτες εκτιμήσεις, από 22.000 σε 27.500 τετραγωνικά χιλιόμετρα, με έμφαση στην επιλογή περιοχών με κρίσιμη περιβαλλοντική ευαισθησία όπως οι Νότιες Κυκλάδες. Πρόκειται για μια διαδικασία προτεραιοποίησης που σηματοδοτεί το πρώτο βήμα ενός ευρύτερου και διαρκούς σχεδίου καθιέρωσης θαλάσσιων πάρκων και σε άλλες περιοχές.
Η οικολογική διάσταση
Η ανακοίνωση του Έλληνα πρωθυπουργού υπογράμμισε ότι τα νέα πάρκα έχουν συνολική έκταση περίπου 27.500 τετραγωνικών χιλιομέτρων, υπερκαλύπτοντας ακόμη και τους αρχικούς στόχους που τέθηκαν στο 9ο Our Ocean Conference, ενώ ανεβάζουν το ποσοστό προστατευόμενων χωρικών υδάτων της χώρας άνω του 30% – ξεπερνώντας μάλιστα τον ευρωπαϊκό στόχο και το χρονοδιάγραμμα ως το 2030.
Τα όρια των θαλάσσιων πάρκων καθορίστηκαν βάσει Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών και τέθηκαν από τις 21 Ιουλίου σε δημόσια διαβούλευση έως τις 22 Σεπτεμβρίου, όπως ορίζει η εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία. Τα πάρκα ενοποιούν συνολικά 42 υφιστάμενες και υπό ένταξη προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000 (18 στο Αιγαίο και 24 στο Ιόνιο), ενώ καθορίστηκαν με αυστηρά επιστημονικά κριτήρια, βασιζόμενα στη γεωγραφική και οικολογική τους αξία. Σε αυτές τις ζώνες απαγορεύεται πλέον η αλιεία με μηχανότρατα, προστατεύοντας κρίσιμα και ιδιαίτερα ευάλωτα οικοσυστήματα που δέχονται πιέσεις κυρίως από τον τουρισμό (στις Κυκλάδες) και τις συγκρούσεις με πλοία/υποθαλάσσιο θόρυβο (στο Ιόνιο).
Η επιλογή των Νοτίων Κυκλάδων ως πρώτης φάσης αποδίδεται στην ιδιαίτερη οικολογική ευαισθησία της περιοχής, ενώ στο Ιόνιο δόθηκε προτεραιότητα λόγω της σημασίας του ως βασικού βιότοπου για τα απειλούμενα θαλάσσια θηλαστικά της Μεσογείου. Τα δύο νέα πάρκα χαρακτηρίζονται ως συνεκτικά, γεωγραφικά προσδιορισμένα και διαχειρίσιμα, ώστε να εξασφαλίζεται αποτελεσματική φύλαξη, επιτήρηση και προστασία, μεταξύ άλλων και με τη χρήση νέων τεχνολογιών (όπως drones).
Οι ελληνικές αρχές διευκρινίζουν ότι το νέο αυτό πλαίσιο αποτελεί πρώτη φάση ενός ευρύτερου σχεδίου, καθώς θα ακολουθήσουν, σταδιακά, και άλλες θαλάσσιες περιοχές του αρχιπελάγους.
Σε ό,τι αφορά τη διαδικασία θεσμοθέτησης, μετά το τέλος της διαβούλευσης, οι παρατηρήσεις θα ενσωματωθούν στο τελικό σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος, το οποίο θα κατατεθεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου, ολοκληρώνοντας τη νομική θωράκιση των δύο πάρκων. Με τον τρόπο αυτό, η Ελλάδα αναδεικνύει και διεθνώς ένα πρότυπο συνδυασμένης περιβαλλοντικής και επιστημονικής διαχείρισης, στοχεύοντας στη διατήρηση του θαλάσσιου φυσικού πλούτου για τις επόμενες γενιές.
Η νέα αυτή κίνηση ενισχύει περαιτέρω την ελληνική παρουσία στον τομέα της διαχείρισης βιοποικιλότητας στη Μεσόγειο και δημιουργεί ένα προηγούμενο διεκδίκησης ουσιαστικής προστασίας κρίσιμων θαλάσσιων ζωνών, παράλληλα όμως κάνει εμφανέστερο το πόσο αλληλένδετα είναι πλέον τα περιβαλλοντικά εγχειρήματα με τα γεωπολιτικά δεδομένα της περιοχής.
