Η απάντηση του Δρ Γεώργιου Μιχ. Κορναράκη, συγγραφέα του βιβλίου «Φωτίζοντας το Κρυφό Σχολειό», στην ανάρτηση του Creta24:
«Για μια ανάρτηση που υπογράφει ο κ. Χαραλαμπίδης στο Creta24 και την υποστήριξή της που έκανε στον τηλεοπτικό σταθμό Creta TV, η οποία με αφορά άμεσα, ως συγγραφέα του βιβλίου «ΦΩΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ», θα δώσω γραπτώς την επιστημονική άποψη που αρμόζει. Στον αιώνα της πληροφορικής και της μαζικής επικοινωνίας, η αλήθεια των ιστορικών πεπραγμένων πρέπει να φωτίζεται πολύπλευρα. Αν για ένα θέμα έχει διατυπωθεί μια ιστορική υπόθεση, ως αλήθεια, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει και άλλη υπόθεση-ερμηνεία ως αλήθεια. Αυτό συμβαίνει με την ιστορία καθώς τα δεδομένα συχνά αλλάζουν με νέα ευρήματα. Υπάρχουν ωστόσο κάποιοι που μένουν αμετακίνητοι σε μια μονομερή δήθεν αλήθεια, μη μπορώντας να αποδεχτούν κάποια άλλη, εμφανίζοντας με αυτό τον τρόπο μια «γνωστική ακαμψία». Δεν σημαίνει λοιπόν ότι οι αναθεωρητικοί ιστορικοί κατέχουν την αλήθεια και όλοι οι υπόλοιποι επιστήμονες βρίσκονται στο σκοτάδι. Δεν είναι μόνο αυτοί επιστήμονες ιστορικοί ή ερευνητές και έχουν το αλάθητο! Είναι και άλλοι και οφείλει ένας αντικειμενικός δημοσιογράφος να μην τα ισοπεδώνει όλα, αλλά να «βλέπει» και να κρίνει όλες τις απόψεις, πριν προβεί στην εξαγωγή του όποιου συμπεράσματος. Το να γίνεται όμως προσπάθεια φίμωσης της αντίθετης επιστημονικής άποψης στον αιώνα της πληροφορίας και της επικράτησης των κοινωνικών δικτύων δεν είναι ούτε επιστημονικό, ούτε τίμιο. Είναι απαράδεκτο! Φαίνεται όμως ότι για τον κ. Χαραλαμπίδη το θέμα του «Κρυφού Σχολειού» έχει λυθεί μόνον όπως παρουσιάζεται από τους αναθεωρητικούς ιστορικούς και κάθε άλλη άποψη είναι σκοταδιστική. Δεν τον αδικώ γιατί καταλαβαίνω τι συμβαίνει. Του συστήνω να εντρυφήσει, να προπαρασκευαστεί και εν τέλει να εκφράσει αμερόληπτα την άποψή του, γιατί όσο υπάρχουν τέτοιες απόψεις θα υπάρχει σοβαρός αντίλογος. Αν λοιπόν εγώ δεν είμαι ιστορικός, όπως ισχυρίζεται ο κ. Χαραλαμπίδης και ο όμιλος CRETA, που έχω κάνει σπουδές ιστορικές και μάλιστα σε θέματα Τοπικής Ιστορίας σε επίπεδο διδακτορικής διατριβής και έχω εφαρμόσει έμπρακτα την μέθοδο της ενσυναίσθησης στην αποτύπωση ιστορικών συμβάντων, υπήρξα επόπτης καθηγητής πτυχιακών εργασιών και τα έργα μου βρίσκονται σε βιβλιογραφικές ετερο-αναφορές προπτυχιακών, μεταπτυχιακών φοιτητών και μελών ΔΕΠ, πώς χρήζεται ιστορικός ο καθηγητής Α. Αγγέλου και πάνω σε αυτόν στηρίζονται όλοι οι αναθεωρητικοί Ιστορικοί για το επίμαχο θέμα, καθώς ήταν καθηγητής φιλολογίας και όχι Ιστορίας. Μάλιστα καθηγητής συγκριτικής φιλολογίας. Τότε πρέπει να αποκηρυχθεί και ο Αγγέλλου ως ιστορικός από τον κ. Χαραλαμπίδη που είναι ο θεμελιωτής της άρνησης ύπαρξης του «Κρυφού Σχολειού» και να μην λαμβάνεται υπόψη η θέση του για το θέμα. Πώς ο Αγγέλου είναι ιστορικός, ενώ εγώ δεν είμαι; Εσείς μόνο το γνωρίζετε αυτό! Διερωτάστε αν εκδόθηκε βιβλίο για την Ιστορία της Κρήτης για την τουρκοκρατία ως επετειακό. Σας πληροφορώ ότι εκδόθηκε σύγγραμμα με ποιητική μορφή για την Ιστορία της Κρήτης και για την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Μπορείτε να το αναζητήσετε.
Πριν μπω στο θέμα θα ήθελα να γνωρίσω ότι για την έκδοση του βιβλίου που συζητάτε μέρες τώρα, υπήρχαν προτάσεις και μάλιστα τρεις. Μια έγγραφη από τις εκδόσεις ΖΗΤΗ και δυο προφορικές. Μια από τις εκδόσεις ΓΡΗΓΟΡΗ και άλλη μια από πλευράς εκκλησίας. Το ότι η έκδοση πραγματοποιήθηκε από την Περιφέρεια Κρήτης οφείλεται στη δική μου βούληση για συναισθηματικούς λόγους προς την γενέτειρα μου γη, να εμπιστευτώ τον κόπο μου στην Περιφέρεια Κρήτης για περιορισμένο αριθμό αντιτύπων και στην διάθεση της Περιφέρειας και στην κρίση των ανθρώπων της για ένα έργο το οποίο προλογίζει ο γνωστού κύρους ομότιμος καθηγητής Παν/μίου Κρήτης και ιστορικός αξιότιμος κ. Θ. Δετοράκης. Οι άνθρωποι της Περιφέρειας Κρήτης είναι δημοκράτες και αναδεικνύουν όλες τις απόψεις, χωρίς αποκλεισμούς πολιτών! Προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι με γενικόλογα προσπαθεί ο κ. Χαραλαμπίδης να αντικρούσει το θέμα που διαπραγματεύεται το βιβλίο. Βάλλει κατά της Περιφέρειας που έκανε την έκδοση, προτείνει ότι έπρεπε να αποτανθούν αλλού και όχι σε εμένα για τη συγγραφή. Με την μόνιμη επωδό ότι δεν είμαι ιστορικός! Αυτό ξέρει αυτό ομολογεί! Όπως επισημαίνει ο ομότιμος καθηγητής και πρώην αντιπρύτανης Παν/μιου Κρήτης αξιότιμος κ. Ι. Πυργιωτάκης στην παρουσίασή που κάνει του βιβλίου στην έγκριτη εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ (13-01-2022) «Όσοι παρεμβαίνουν στη διαμάχη αυτή (δηλαδή της ύπαρξης ή μη του Κρυφού Σχολειού) εκφράζουν συχνά απλώς και μόνο τη γνώμη τους, χωρίς καμιά ιδιαίτερη γνώση του θέματος. Όμως στις περιπτώσεις αυτές οφείλει να παρεμβαίνει η επιστήμη, γιατί αυτός ακριβώς είναι ο ρόλος της: Να ανακαλύπτει τη γνώση και να την διαχωρίζει από τη γνώμη. Και αυτό ακριβώς προσπαθεί να κάνει ο Γεώργιος Κορναράκης στο πόνημά του». Η αντιμετώπιση που υπάρχει στο δημοσίευμα του Χαραλαμπίδη και στο θόρυβο που έχει δημιουργηθεί με οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υποκρύπτεται κάτι άλλο που δεν γνωρίζω τι είναι. Θα δώσω όμως την δική μου άποψη για το θέμα του «Κρυφού Σχολειού» ευθύς.
Πρώτη περίπτωση: Δεν σημαίνει ότι επειδή οι αναθεωρητικοί ιστορικοί (εδώ θα τους ονομάσω αρνητές του «Κρυφού Σχολειού») έχουν ισχυριστεί ότι δεν υπάρχει, έχουν και κατ’ ανάγκην δίκιο. Ενώ ο κ. Χαραλαμπίδης αρνείται αρμοδιότητα για το προκύψαν θέμα σε κάθε ένα που δεν είναι ιστορικός συμπεριλαμβανομένου και εμού, πώς στηρίζεται στον Α. Αγγέλου που δεν είναι ιστορικός; Πολλοί αναθεωρητικοί ιστορικοί εκκινούν το θέμα από τον γνωστό πίνακα του Ν. Γύζη, ενώ ο μόνος ίσως που γνωρίζει (που δεν είναι ιστορικός) ξεκινά το θέμα από την ορθή βάση είναι ο Α. Αγγέλου, δηλαδή τις επιστολές του Κανέλλου προς τον Iken, αλλά το ερμηνεύει όπως τον εξυπηρετεί, για να αποδείξει αυτό που ισχυρίζεται. Είναι αυτός που έθεσε τις «επιστημονικές βάσεις» για το μύθο του «Κρυφού Σχολειού». Δεν έχετε παρά να διαβάσετε τις δυο ή τρεις σελίδες που αναφέρεται για το θέμα στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (10ος τόμος) ή το βιβλίο του «Το Κρυφό Σχολειό. Χρονικό ενός μύθου». Πως εμπιστεύεστε την κρίση ενός μη ιστορικού για το θέμα, ενώ συγχρόνως αποκλείετε εκ προοιμίου άποψη άλλων που θεωρείτε εσείς μη ιστορικούς; Η ιστορική έρευνα όμως συνεχίζεται για το θέμα και δεν μένει σε όσα έχουν εκφράσει μόνο οι αναθεωρητικοί ιστορικοί. Εξάλλου στο βιβλίο παραθέτω καταλόγους με πλήθος σχολείων που λειτουργούσαν ελεύθερα στον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο, όμως αναφέρω και περιπτώσεις «κρυφής διδασκαλίας» και περιπτώσεις σχολείων που έκλεισαν οι Οθωμανοί. Υπάρχουν πλήθος πηγών που επικαλούμαι. Ελληνικές και ξένες και ακόμη και Τουρκικές, αλλά δεν κατεδαφίζω ορθές απόψεις των αναθεωρητικών. Στο συγκεκριμένο, λοιπόν, βιβλίο δεν ισχυρίζομαι ότι λειτουργούσε «Κρυφό Σχολειό» καθ’ όλη την οθωμανοκρατία. Λειτουργούσε κατά περιόδους και κατά τόπους! Το λέγει και ο Μανουήλ Γεδεών, «Μέχρι σήμερον οὐδαμοῦ ἀνέγνων ἐν ὁμαλῆ καταστάσει πραγμάτων βεζίρην ἢ Ἁγιάννην ἐμποδίσαντα σχολείου σύστασιν ἢ οἰκοδομήν». Αλλά ο Μ. Γεδεών δεν δηλώνει καθόλου τι συνέβαινε σε ανώμαλες καταστάσεις (όπως ήταν οι επαναστάσεις· δόξα τω Θεώ έχουμε πάμπολλες) και αν εμποδιζόταν η λειτουργία Σχολείων. Άρα, μια τέτοια ιστορική μαρτυρία πόσο σοβαρά μπορεί να ληφθεί υπόψη και να χρησιμοποιηθεί για την τεκμηρίωση του εξεταζόμενου θέματος, αφού εμπεριέχει μόνο μια οπτική και αποσιωπάται «εκκωφαντικά» η άλλη πλευρά;
Ο ως άνω Γεδεών εξέδωσε πατριαρχικό συνοδικό σημείωμα του Νεόφυτου Β’ το 1889 και πολλά επίμαχα σημεία των προηγουμένων εκδόσεων έχουν παραληφθεί! Πως μπορούμε να εμπιστευτούμε απόλυτα τον Γεδεών και να πιστέψουμε όσα ισχυρίζεται για το «Κρυφό Σχολειό»; Οι μελετητές πώς άραγε μπορούν να στηριχθούν, και μάλιστα αποκλειστικά προφανώς, στα λεγόμενα του Γεδεών, για να ερμηνεύσουν και να παρουσιάσουν την ιστορική αλήθεια;
Δεύτερη περίπτωση: Υπάρχουν συγχρονικές ιστορικές μαρτυρίες (1820 έως 1825) από δυο πρόσωπα που κατάγονται από τη Χίο. Πρόκειται για τον Ν. Βάμβα και Στ. Κανέλλο. Ο πρώτος είναι διευθυντής του Γυμνασίου της Χίου και ο δεύτερος γιατρός-διαφωτιστής. Ο Κανέλλος μεταξύ των ετών 1822-23 στέλνει επιστολές στο Γερμανό θεατρικό συγγραφέα Iken, όπου για πρώτη φορά εμφανίζεται ο όρος Κρυφό Σχολειό και αποτυπώνεται στο έργο του Iken Λευκοθέα. Γράφει ο Κανέλλος: «Οι Τούρκοι εμπόδιζαν τα σχολεία αυστηρότερα και από τας εκκλησίας. Δια τούτο επροσπαθούσαν να συστένουν (οι Γραικοί) κοινά σχολεία κρυφίως, όπου και των πτωχών τα τέκνα ανεξόδως εδιδάσκοντο». Οι αναθεωρητικοί ιστορικοί για να αποδομήσουν την μαρτυρία του Κανέλλου γνωρίζετε τι ισχυρίζονται; Δηλώνουν ότι ο Στ. Κανέλλος δεν μπορεί να ληφθεί σοβαρά υπόψη, ως ιστορική πηγή για το εξεταζόμενο ζήτημα, γιατί ακριβώς αναφέρεται από αυτόν το θέμα μέσα στο πλέγμα και το πλαίσιο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Γνωρίζετε ότι αυτή η θέση είναι του Α. Αγγέλου που δεν είναι ιστορικός αλλά τον επικαλούνται οι Ιστορικοί; Αυτή η άρνηση παραδοχής μιας θέσης μπορεί να θεωρηθεί ως μεροληψία σε βάρος του Στ. Κανέλλου ως ιστορικής πηγής. Η επιλεκτική άρνηση ή χρήση ιστορικών πηγών, όπως για παράδειγμα του Κανέλλου, για ιστορικές ανασυστάσεις του παρελθόντος οδηγεί σε αποτυχία κατανόησης και ερμηνείας των ιστορικών πεπραγμένων. Αυτοί λοιπόν είναι οι πραγματικοί ιστορικοί;
Οι ίδιοι αναθεωρητικοί ιστορικοί ισχυρίζονται ότι ούτε ο Κοραής αναφέρει κάτι για το Κρυφό Σχολειό, αλλά μάλλον δεν τον μελέτησαν καλά. Αν εξεταστεί προσεκτικότερα ο Κοραής, θα διαπιστωθεί ότι οι αναφορές στο έργο του είναι σαφείς, όπου στηλιτεύεται η «δεινή αμάθεια» των Ελλήνων (Γραικών). Αλλού σημειώνεται: «Τους ιερούς ημών ναούς μετέβαλον εις τζαμία, και μη αρκούμενοι εις το να μας στερεύωσι τα αναγκαία μέσα του να συστήσωμεν σχολεία εις ανατροφήν και φωτισμόν των ημετέρων τέκνων» στο έργο του ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΡΙΟΝ ΣΑΛΠΙΣΜΑ σελ. 10.
Τρίτη περίπτωση: Όπως υποστηρίζεται από τους αναθεωρητικούς ιστορικούς του «Κρυφού Σχολειού», σαφείς απαγορεύσεις για τη λειτουργία ελληνικών σχολείων φαίνεται ότι δεν υπάρχουν. Και όντως μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν γραπτά τεκμήρια εκτός από ένα στην Κασταμονή του Πόντου για το οποίο θα μιλήσουμε παρακάτω για την αξιοποίησή του ως ιστορικής πηγής. Μάλιστα ο μη ιστορικός Α. Αγγέλου «καταρρίπτει» με ένα ακόμα επιχείρημα της ύπαρξης «Κρυφών Σχολείων» με τον εξής συλλογισμό: «Αν το «Κρυφό Σχολειό» υπήρξε σε περιορισμένη έστω έκταση και χρόνο, τούτο δεν ήταν ανάγκη και δεν συνέτρεχε λόγος οι μαρτυρίες αυτές να μείνουν στην αφάνεια». Αυτό όμως ακριβώς δεν γίνεται με τις ενδείξεις-μαρτυρίες που έρχονται σε φως καθώς εντείνεται η έρευνα στον τομέα αυτό; Δεν ήταν δυνατόν την περίοδο της σκλαβιάς να αναδειχτεί αυτή η δραστηριότητα από τη στιγμή που εφαρμόζεται η «αλληλεγγύη σιωπής» μπροστά στον κίνδυνο βασανιστηρίων του κατακτητή. Στο πνεύμα προφανώς της «συνωμοσίας σιωπής» κινείται το 1820 και ο Άγγλος καθηγητής κλασικής φιλολογίας Noehden, που είναι υπεύθυνος για τη λειτουργία του περίφημου Γυμνασίου ή Λυκείου στις Μηλιές του Πηλίου φανερά.
Παρά ταύτα το σχολείο αυτό κατάφερνε να λειτουργεί μακριά από το φθονερό μάτι και τις επιβουλές του Οθωμανού διοικητή. Όταν περιγράφει όμως ο Άγγλος καθηγητής τι να προσέχουν τόσο οι Έλληνες όσο και οι Φιλέλληνες σημειώνει: «Όποιοι και αν είναι αυτοί που έχουν την ευημερία της σύγχρονης Ελλάδας στην καρδιά τους…να παραμένουν προσεκτικοί στις ενέργειές τους, και πάνω απ’ όλα να φροντίζουν, ώστε να μην δίνουν λαβές στην τουρκική κυβέρνηση. Διότι είναι δυνατόν οι καρποί ενός πολυετούς έργου να χαθούν από μια απλή επιπολαιότητα…Μια ζωηρή φαντασία μπορεί να συλλάβει ποιο θα είναι το τελικό αποτέλεσμα μιας πιο πολιτισμένης κατάστασης στην Ελλάδα, που θα προέλθει από την εκπαίδευση. Όμως, είναι συνετό να ελέγξουμε αυτές τις πτήσεις της φαντασίας μας και να κρατήσουμε τέτοιου είδους σκέψεις κάτω από την σφραγίδα μιας σώφρονος σιωπής» .
Σύμφωνα με το παραπάνω ζητείται σιωπή και από τον υπεύθυνο λειτουργίας αυτών των Σχολείων για να μην έχουν ευκαιρία οι Οθωμανοί να επέμβουν και να καταστρέψουν έργο πολλών ετών, εννοώντας προφανώς τη διαδικασία της εκπαίδευσης.
Τέταρτη περίπτωση: Διατρέχοντας την ιστορική γραμμή της Οθωμανικής κατάκτησης, στην προσπάθειά μας για τεκμηρίωση των ιστορικών πεπραγμένων, που αφορούν στο ζήτημα που εξετάζεται, αξίζει να αναφερθούμε στο έτος 1675. Το έτος αυτό εκδόθηκε ένα ειδικό Σουλτανικό Φιρμάνι, το οποίο έγινε γνωστό χάρη στις προσπάθειες του καθηγητή της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης Α. Αναστασόπουλου. Το φιρμάνι, όπως το δημοσίευσε ο καθηγητής, έχει ως ακολούθως: «Μολονότι δεν υπήρχε λόγος να ταλαιπωρούν (τους χριστιανούς της Κασταμονής), επειδή διδάσκουν στα σπίτια τους σύμφωνα με τα ήθη τους το Ευαγγέλιο στα αρσενικά χριστιανόπουλα, κάποιοι απ’ την τάξη των ανθρώπων της εξουσίας, μόνο και μόνο για να τους αποσπάσουν χρήματα, τους παίρνουν χωρίς λόγο και αιτία, και ενάντια στον ιερό νόμο, όλα τους τα χρήματα. Η καταπίεση και η αυθαιρεσία τους δεν έχει τελειωμό. […] Επειδή αιτήθηκαν να αναληφθούν ενέργειες […] και να εκδοθεί αυτοκρατορικό διάταγμα που να απαγορεύει και να αποτρέπει την καταπίεση και την αυθαιρεσία τους, όπως την εξέθεσαν, συντάχτηκε διαταγή μου, για να πάψουν να καταπιέζονται».
Με απλά λόγια, το φιρμάνι δηλώνει αφενός την οικοδιδασκαλία, αφετέρου ζητεί από τους Οθωμανούς αξιωματούχους της περιοχής της Κασταμονής της Μ. Ασίας να μην αποσπούν χρήματα από τους ραγιάδες, για να επιτρέπουν τη διδασκαλία των παιδιών τους. Γιατί άραγε; Πριν το 1675 οι χριστιανοί της Κασταμονής Πόντου έφερναν στα σπίτια τους δασκάλους για να μαθαίνουν στα παιδιά γράμματα και ίσως αποκαλύπτει ένα άλλο τύπο σχολείου, το οικοδιδασκαλείο. Όμως, οι τοπικοί Τούρκοι πασάδες και αγάδες, για να επιτρέπουν αυτά τα κατ’ οίκον μαθήματα στα σπίτια των χριστιανών, απαιτούσαν να τους δοθούν μεγάλα χρηματικά ποσά. Αυτό προκάλεσε και την αποστολή της έγγραφης διαμαρτυρίας των χριστιανών της περιοχής στον Σουλτάνο , ο οποίος δικαίωσε το αίτημά τους και εξέδωσε γι’ αυτούς ειδικό φιρμάνι. Βεβαίως το σουλτανικό φιρμάνι επιδέχεται δυο αναγνώσεις. Η πρώτη ανάγνωση τεκμηριώνει όσα αναφέρονται γενικώς για τη λειτουργία φανερών ελληνικών σχολείων στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Από την άλλη όμως η ανάγνωση, που αφορά το θέμα μας, είναι ότι πράγματι υπάρχουν καταπιέσεις κατά περιόδους και περιοχές προς τους Έλληνες χριστιανούς σχετικές με την εκπαίδευση, που τους οδηγούσαν να ζητήσουν την έκδοση σουλτανικού φιρμανιού για να προστατευθούν από τις αυθαίρετες καταπιέσεις. Όπου δεν μπορούσαν να προστατευθούν οι χριστιανοί από ανάλογα φιρμάνια, έκαναν κρυφά μαθήματα είτε στα σπίτι τους ως οικοδιδασκαλία είτε σε ναούς ή μοναστήρια. Έτσι προκύπτει το «Κρυφό Σχολειό»! Επομένως, μέσα από αυτό το φιρμάνι διαπιστώνεται ότι οι τοπικοί άρχοντες των Οθωμανών αυθαιρετούσαν. Δεν υπήρχε κάποια γραπτή διαταγή για να εισπράττουν χρήματα για τη λειτουργία σχολείου, εντούτοις τα απαιτούσαν, ειδεμή τα απαγόρευαν. Οι Οθωμανοί προκειμένου να κερδήσουν χρήματα είδαμε ότι πουλούσαν τα ελληνικά βιβλία, πουλούσαν τα τυπογραφικά στοιχεία, αλλά και εδώ ότι ζητούσαν καταπιεστικά χρήματα για να συνεχίζεται η εκπαίδευση.
Ξένοι περιηγητές ή ξένοι που δραστηριοποιούνται στις οθωμανοκρατούμενες περιοχές αποτελούν με αντίστοιχες αναφορές τους, αδιάψευστους μάρτυρες για το καθεστώς αυθαιρεσιών, καταπίεσης και φόβου την περίοδο εκείνη. Οι ξένοι αυτοί από το 17ο αιώνα έως το 19ο είναι οι: P. Rycaut, Th. Smith, H. Blount, Tuckerman, Leluc, Berard, των οποίων οι μαρτυρίες περιγράφονται στο βιβλίο. Δεν είναι άλλωστε λίγες οι ελληνικές μαρτυρίες για ένα καθεστώς αφόρητης καταπίεσης, στέρησης των μέσων εκπαίδευσης των υπόδουλων από τους Οθωμανούς. Παρά τις καταπιέσεις οι Έλληνες αγωνίζονται και επιζητούν την μόρφωση όπως χαρακτηριστικά στοιχειοθετείται από όσα αναφέρονται από: Φατζέα, Ευγένιο Βούλγαρη, Δ. Φιλιππίδη, Ρήγα, Υψηλάντη, ανώνυμο Έλληνα συγγραφέα της Ελληνικής Νομαρχίας κ.ά. που μπορεί κανείς να μελετήσει μέσα στο βιβλίο.
Αλλά ο κ. Χαραλαμπίδης δεν φαίνεται να γνωρίζει τη μαρτυρία του Κούμα, του Χασιώτη, του Δραγούμη κ.ά. Δεν φαίνεται να γνωρίζει για τις σύγχρονες απαγορεύσεις για σχολικά θέματα μέσα στην σύγχρονη Τουρκία και δεν τα γνωρίζει γιατί αλλιώς δε θα έλεγε ότι γυρίζουμε στον 19ο αιώνα! Ο Ρίζος Νερουλός (1826) σημειώνει ότι: Οι Τούρκοι απαγόρευαν επί κεφαλική ποινή την οικοδομήν νέων εκκλησιών. […] Εμπόδιζον δε δια της αυτής αυστηρότητος και την καθίδρυσιν δημοσίων σχολείων..». Είμαστε στον 21ο αιώνα και υπάρχουν ακόμα απαγορεύσεις στη λειτουργία σχολείων στην Τουρκία.
Πέμπτη περίπτωση: Εκτός από την μαρτυρία του Γκέρλαχ που αναφέρθηκε περί κρυφής διδασκαλίας το 1572, πρωτύτερα φυσικά της μαρτυρίας του Κανέλλου γίνεται λόγος για «Κρυφό Σχολειό» στα χρόνια που Κοσμά του Αιτωλού. Ο καθηγητής Ιστορικός Βερέμης σε τηλεοπτική εκπομπή στον τηλεοπτικά σταθμό ΣΚΑΙ σε δεύτερη θεώρηση, αν και πολέμιος του «Κρυφού Σχολειού» δέχτηκε και παραδέχτηκε ότι στα χρόνια του Κοσμά του Αιτωλού, όταν στην Ήπειρο γινόταν συγχρονισμένοι εξισλαμισμοί, λειτούργησε το «Κρυφό Σχολειό». Μεταφέρεται, δηλαδή, η ύπαρξή του ακόμη και από τους αναθεωρητικούς ιστορικούς πενήντα χρόνια περίπου πρωιμότερα, απ’ ότι μέχρι τώρα θεωρούσαν ότι ίσχυε (1825), αφού είναι γνωστό ότι ο Κοσμάς ο Αιτωλός έζησε μεταξύ των ετών 1714 – 1779.
Σημαντικός σταθμός είναι η θυσία του εθνομάρτυρα Κοσμά του Αιτωλού, που αποδεικνύει ότι η ίδρυση σχολείων χωρίς άδεια διωκόταν επί ποινή θανάτου από τους Οθωμανούς σε τεταμένες περιόδους, όπως ομολογεί και ο Νερουλός. Στην εποχή του Κοσμά του Αιτωλού υπήρχε «Κρυφό Σχολειό» στην Ήπειρο. Άρα «Κρυφά Σχολειά» υπήρχαν σε περιόδους ανώμαλες όπου οι σχέσεις κατακτητών και κατακτημένων ήταν τεταμένες. Αυτό ακριβώς το γεγονός μπορεί να δώσει και την πραγματική «ιστορική ανάγνωση» της φράσης του Μ. Γεδεών: «οὐδαμού ἀνέγνων ἐν ὁμαλῆ καταστάσει…βεζίρην ή Αγιάννην εμποδίσαντα σχολείου σύστασιν ή οικοδομήν».
Αυτή η μαρτυρία έγινε στο σταθμό ΣΚΑΙ από τον καθηγητή-ιστορικό κ. Βερέμη και έπρεπε ο κ. Χαραλαμπίδης τουλάχιστον αυτή να τη γνωρίζει, αφού εργάζεται στο κανάλι. Δεν αναφέρθηκε όμως στον κ. Βερέμη ως «ιστορικό σκοταδιστή» που γυρίζει την ιστορία στον 19ο αιώνα, επειδή μίλησε για ύπαρξη «Κρυφού Σχολειού». Μπορώ να υποθέσω, επομένως, ότι άλλοι είναι οι σκοποί του με το δημοσίευμα και το θέμα που δημιούργησε μέσω του ομίλου CRETA! Γιατί αν δεν είναι έτσι, θεωρώ ότι θα πρέπει να προπαρασκευαστεί για το θέμα και καλό θα είναι να σιωπά αν δεν γνωρίζει. Δεν είναι ορθό να θίγει θεσμούς και πρόσωπα χωρίς καν να γνωρίζει. Δεν μπορώ να κάνω τίποτε περισσότερο παρά να παραδώσω τις απόψεις του κ. Χαραλαμπίδη και του ομίλου CRETA στην κρίση των αναγνωστών. Σήμερα όμως μου έδωσαν την ευκαιρία να γράψω δημόσια για το βιβλίο και τη μέθοδο που χρησιμοποίησα για τη συγγραφή του. Που ήταν ο κ Χαραλαμπίδης και ο όμιλος CRETA το 2011, όταν εξέδωσα το βιβλίο ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ και αναφέρθηκα στο θέμα Κρυφό Σχολειό σε ένα κεφάλαιό του, να αντιδράσουν για την επιστημονικότητά μου, αν αυτό ήταν το ζητούμενο; Μάλιστα στο CRETA TV παρουσιάστηκε τότε το βιβλίο μου, άρα γνώριζαν το περιεχόμενο του. Τότε τήρησαν σιγή ιχθύος. Το να αντιδρούν τώρα αλλού αποσκοπούν και όχι ότι κόπτονται για την ΙΣΤΟΡΙΑ. Θέλουν να βάλλουν κατά της Περιφέρειας Κρήτης, ίσως για τους δικούς τους λόγους, και βρήκαν αφορμή την έκδοση του βιβλίου. Αν όμως συνεχίσει και ο κ. Χαραλαμπίδης και ο Όμιλος Creta να διασύρουν το όνομά μου δημόσια, τότε θα είμαι αναγκασμένος να πράξω τα νομικώς δέοντα. Από τώρα και εξής δεν επιτρέπω ούτε συναινώ στη δημόσια αναφορά για μένα ή το έργο μου από τους ανωτέρω ούτε ευθέως, ούτε πλαγίως. Σεβαστείτε το νόμο περί προσωπικών δεδομένων. Υπάρχουν επιστημονικά συνέδρια όπου μπορούν όσοι θέλουν να καταθέσουν τις απόψεις τους».
