Η υγεία αποτελεί θεμελιώδες αγαθό της ανθρώπινης ύπαρξης. Ωστόσο, συχνά περιορίζουμε την έννοιά της στο σώμα, ξεχνώντας πως η αληθινή υγεία αγκαλιάζει και την ψυχή, το εσωτερικό εκείνο κέντρο όπου εδρεύει η συνείδηση, η αγάπη, η ελπίδα και η χαρά. Η ψυχική υγεία δεν είναι απλώς απουσία ασθένειας· είναι η ικανότητα του ανθρώπου να αγαπά, να συγχωρεί, να δημιουργεί και να ζει σε αρμονία με τον εαυτό του, τους άλλους και τον Θεό.
Η αγωγή της ψυχής είναι έργο βαθιά παιδαγωγικό. Από την αρχαιότητα, η φιλοσοφία και η παιδεία αναζητούσαν την αλήθεια περί αγωγή – για την τέχνη του να διαπλάθεται ο άνθρωπος εσωτερικά, να καλλιεργεί τον χαρακτήρα και την ψυχή του. Στη σύγχρονη παιδαγωγική, ο σκοπός της εκπαίδευσης δεν είναι μόνο η μετάδοση γνώσεων, αλλά και η καλλιέργεια του εσωτερικού κόσμου του παιδιού: η ανάπτυξη της συναισθηματικής του νοημοσύνης, της ενσυναίσθησης και της ηθικής του συγκρότησης.
Η ψυχή, ιδίως στα παιδιά, χρειάζεται φροντίδα όπως το σώμα: τρυφερότητα, αποδοχή, ασφάλεια και λόγο αγάπης. Ο παιδαγωγός δεν διδάσκει μόνο με τα λόγια, αλλά κυρίως με το παράδειγμα, με τη στάση, με το βλέμμα. Όπως έλεγε ο Ιωάννης Πεσταλότσι, «η καρδιά του παιδαγωγού είναι η πηγή της παιδείας».
Η ψυχή αναπνέει μέσα στη σχέση. Κάθε άνθρωπος έχει ανάγκη να αγαπά και να αγαπιέται. Η απουσία αγάπης γεννά ψυχικά τραύματα, ανασφάλεια και απομόνωση. Ο Λεό Μπουσκάλια υπογράμμιζε ότι «χωρίς αγάπη, ο άνθρωπος μαραίνεται». Η ψυχική υγεία, επομένως, δεν είναι ατομική υπόθεση, αλλά συλλογική εμπειρία· καλλιεργείται μέσα στην οικογένεια, στο σχολείο, στην κοινότητα, στην Εκκλησία.
Η σύγχρονη παιδαγωγική ψυχολογία τονίζει ότι τα συναισθήματα αποδοχής και ασφάλειας συνιστούν τη βάση για κάθε μάθηση. Όταν το παιδί αισθάνεται ότι αξίζει και ότι αγαπιέται, αναπτύσσει εσωτερική ισορροπία και ψυχική ανθεκτικότητα. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι να γίνει συνοδοιπόρος της ψυχής, να βλέπει πίσω από τη συμπεριφορά το συναίσθημα, πίσω από το λάθος την αγωνία.
Κατά την Ορθόδοξη Παράδοση, η ψυχή είναι «πνοή Θεού» (Γεν. 2,7). Η υγεία της ψυχής συνδέεται με τη σχέση του ανθρώπου με τον Δημιουργό του. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος σημειώνει ότι «όταν η ψυχή είναι υγιής, και το σώμα ευημερεί». Η αμαρτία, με την έννοια της απομάκρυνσης από την αγάπη, τραυματίζει την ψυχή· ενώ η μετάνοια, η προσευχή και η συγχώρηση την θεραπεύουν.
Η Εκκλησία δεν προσφέρει μόνο σωτηρία για το μέλλον, αλλά και θεραπεία για το παρόν. Ο εξομολογητής, ο πνευματικός, λειτουργεί παιδαγωγικά: βοηθά τον άνθρωπο να συμφιλιωθεί με τον εαυτό του, να αναγνωρίσει τα όριά του και να αναγεννηθεί. Είναι ο «ιατρός των ψυχών» με τη δύναμη της χάριτος.
Ζούμε σε εποχή πίεσης, μοναξιάς και υπερπληροφόρησης. Ο άνθρωπος κινδυνεύει να χάσει τον εσωτερικό του ρυθμό. Η φροντίδα της ψυχής σήμερα απαιτεί στιγμές σιωπής, εσωτερικής προσευχής, επαφής με τη φύση και τους ανθρώπους. Η παιδαγωγική της ψυχής είναι παιδαγωγική του ήθους και της εσωτερικής ειρήνης.
Η υγιής ψυχή είναι αυτή που γνωρίζει να αγαπά, να ευχαριστεί και να ελπίζει. Είναι η ψυχή που, μέσα από τις δοκιμασίες, μαθαίνει να μεταμορφώνει τον πόνο σε σοφία και τον φόβο σε πίστη.
Η υγεία της ψυχής δεν είναι κάτι που επιτυγχάνεται μία φορά για πάντα. Είναι διαρκής πορεία αυτογνωσίας, προσευχής, σχέσης και παιδαγωγικής καλλιέργειας. Ο παιδαγωγός, ο γονιός, ο πνευματικός και κάθε άνθρωπος που αγαπά, γίνεται συνδημιουργός στην αναγέννηση των ψυχών. Η αληθινή παιδεία, όπως και η αληθινή πίστη, δεν είναι εξωτερική μορφή, αλλά εσωτερική μεταμόρφωση. Και η πιο βαθιά φροντίδα που μπορούμε να προσφέρουμε στα παιδιά, στους μαθητές και στους εαυτούς μας, είναι η καλλιέργεια της υγείας της ψυχής — αυτής της αθόρυβης, αλλά πανίσχυρης δύναμης που κάνει τον άνθρωπο άνθρωπο.