Οι γυναίκες ανέκαθεν διαδραμάτιζαν ουσιαστικό και πολυδιάστατο ρόλο στην διάρκεια της Επανάστασης, είτε επικουρικά, είτε νοσηλευτικά, είτε μαχόμενες στην πρώτη γραμμή της φωτιάς.
Αν και στο σχολείο διδαχτήκαμε πολύ επιφανειακά και στα γρήγορα τις ιστορίες της γενναιόδωρης Μαντώ Μαυρογένους και της Καπετάνισσας Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας, αν και παρακολουθώντας ξανά και ξανά σε τηλεόραση και κινηματογράφο τις επικές ταινίες για την Ελληνική Επανάσταση του 1821, το μόνο που μάθαμε ήταν ότι η Κατερίνα ερωτεύτηκε παράφορα τον Παπαφλέσσα, αν και κάποια στιγμή διαβάσαμε για τον άδοξο έρωτα της Μαίρη Σέλεϊ για τον ωραίο και γυναικοκατακτητή Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, είναι αναμφισβήτητο ότι στην πραγματικότητα οι γυναίκες της Ελληνικής Επανάστασης πρωτοστάτησαν και κέρδισαν επάξια την θέση τους στην Ελληνική και την Παγκόσμια Ιστορία.
Οι αρχικές γραφές και ιστορικές καταγραφές για την περίοδο εκείνη αγνόησαν εντελώς την συμβολή των γυναικών στον Αγώνα και επικέντρωσαν την προσοχή τους στο χτίσιμο της μυθολογίας του Έλληνα Ήρωα Οπλαρχηγού που δεν φοβόταν κανέναν και τίποτα και που μόνοι τους κατατρόπωσαν τον οχτρό. Ο Νικόλαος Δραγούμης, χαρακτηριστικά, αναφερόμενος στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας ουδέποτε αναφέρθηκε στην συμβολή της Μαντώ Μαυρογένους στον Αγώνα, ενώ μελετώντας βλέπουμε ότι μόνο ο Περραιβός αναφέρθηκε στις γυναίκες και τους αγώνες τους. Σχετικές πληροφορίες, επίσης, λαμβάνουμε μέσα από τους στίχους των δημοτικών ποιημάτων και τραγουδιών και τις αναφορές των ξένων περιηγητών της εποχής.
Ανακαλύπτουμε πως ουδέποτε επικοινωνήθηκαν επαρκώς στην ιστορία η δύναμη, το θάρρος και το μεγαλείο της Γυναίκας-Πολεμίστριας, η οποία στήλωσε τον «μπέτη ντρέτα» και διεκδίκησε την ελευθερία της και το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματος και της ζωής της. Δεν διαβάζουμε επαρκώς την γυναίκα που πολέμησε υπερασπιζόμενη την πίστη της, την πατρίδα και την οικογένεια της.
Η θέση των γυναικών, στην Ελληνική Επανάσταση δεν ήταν ούτε στα μετόπισθεν, ούτε περιορίστηκε στην χρηματοδότηση των πλοίων και του Αγώνα. Οι γυναίκες της τότε πατριαρχικά οργανωμένης κοινωνίας δεν κλείστηκαν στο σπίτι καρτερικά, δεχόμενες το πεπρωμένο, ούτε έμειναν να περιμένουν το μοιραίο από το γιαταγάνι του κατακτητή. Οι γυναίκες επαναστάτησαν και πολέμησαν ισάξια με τους άντρες τον Οθωμανό. Οι γυναίκες της Ελλαδικής επικράτειας ήταν και παρέμειναν ελεύθερες, με κάθε τίμημα: ζωντανές ή νεκρές, μα ελεύθερες.
Μέσα από τις γλαφυρές αφηγήσεις της Βασιλικής Λάζου στο βιβλίο της «Γυναίκες και Επανάσταση, 1821» ανακαλύπτουμε ότι τόσο οι Φαναριώτισσες, όσο και οι γυναίκες της ανερχόμενης αστικής τάξης της εποχής, έδρασαν μορφωτικά και μετέδωσαν τις πολιτιστικές ζυμώσεις του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, αλλά και της Γαλλικής Επανάστασης που είχε προηγηθεί, όπου η ισότητα (ταξική και έμφυλη) υπήρξε βασική αρχή και αναφαίρετο δικαίωμα.
Δίπλα στα ονόματα της Μαντώ Μαυρογένους και της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας, πλέον μνημονεύουμε και τα ονόματα της Δέσποινας Κανάρη, της Ελένη Κίτσου, της Αγγελίνας Νικήταινας και την Ζαμπέτας Κολοκοτρώνη.
Το φεμινιστικό κίνημα φαίνεται να υπόβοσκε από τότε και να αναδύθηκε μέσα από τις ηρωϊκές πράξεις των γυναικών εκείνης της περιόδου με κορυφαία την δράση των γυναικών του Σουλίου. Τον 19ο αιώνα, η Καλλιρόη Σιγανού – Παρρέν, εξιστορεί στο βιβλίο της «Ιστορία της γυναικός» πως στην κορυφή του αγώνα για την ισότητα βρίσκονται οι Σουλιώτισσες, οι οποίες έλυσαν το ζήτημα (της έμφυλης ισότητας) καθαρά πολεμικά.
Επί λέξη επισημαίνει: «Η γυνή εκεί δεν εκλείετο εις γυναικωνίτην, αλλ’ ούτε εθεωρείτο ασθενεστέρα του ανδρός ύπαρξις. Ήτο η σύντροφος, η συνεργάτις, η σύμμαχος του ήρωος ανδρός. Ο της ελευθερίας τον θρόνον εις τα απρόσιτα όρη της πατρίδος του υψώσας Σουλιώτης, έδωκε μόνος το όπλον εις τη χείρα της συζύγου και της θυγατρός του και την έταξεν ως άγγελον φύλακα προ του θρόνου αυτής. Εννόησεν εκείνος … ότ,ι ίνα ελεύθερος ο ανήρ διατήρησι πάντοτε την ελευθερίαν του, πρέπει προ παντός να είναι υιός και πατήρ και σύζυγος ελευθέρας γυναικός. Οι Σουλιώται εν τούτω είναι οι Σπαρτιάται της νεωτέρας Ελλάδος. Ούτοι ως και εκείνοι ύψωσαν το γόητρον της γυναικός, χειραφετήσαντες αυτήν από τας προλήψεις και τας παραδόσεις βαρβάρου και δουλικού παρελθόντος.»
Η Παρρέν, στα γραπτά της, αναφέρεται με ιδιαίτερη μνεία στην Μόσχω Τζαβέλλα η οποία οδήγησε 300 γυναίκες σε ένοπλη επίθεση εναντίον τριών χιλιάδων Τουρκαλβανών, γεγονός που αποτυπώνεται και στους στίχους δημοτικού τραγουδιού: «Που πολεμάει η Τζαβέλενα με το σπαθί στο χέρι / Με το παιδί στην αγκαλιά, με το τουφέκι στ’ άλλο.»
Οι αγώνες και ο ηρωϊσμός της Δέσπω Μπότση, της Ελένης Μπότσαρη αλλά και των κορών και των εγγονών τους, που εντάχτηκαν επίσης στον ένοπλο αγώνα, αποτέλεσαν έμπνευση και τραγουδήθηκαν μέσω των παραδοσιακών τραγουδιών αλλά και ενέπνευσαν και δυνάμωσαν και άλλες επαναστατημένες γυναίκες στον Αγώνα για την Ανεξαρτησία.
Στην Μάνη το 1826, 1000 γυναίκες και 500 άντρες αμύνθηκαν στην μάχη ενάντια στις Τουρκικές και Αιγυπτιακές δυνάμεις.
Εκτός από την Μαντώ Μαυρογένους και τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, οικονομικά και μαχητικά υποστήριξε τον αγώνα και η Θρακιώτισσα Δόμνα Βισβιζή, που μαζί με τον σύζυγο της Αντώνη και τα παιδιά τους συμμετείχαν στις ναυμαχίες της Λέσβου, της Σάμου και του Ευρίπου.
Μελετώντας τις πιο σύγχρονες ιστορικές πηγές καθώς και την δημοτική ποίηση, βρίσκουμε άπειρα παραδείγματα της γυναικείας μαχητικότητας και της συμβολής τους στον Αγώνα. Ο Διονύσιος Σολομός στο ποίημα του «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, αλλά και ο Fabre Auguste στο βιβλίο του: «Η ιστορία της πολιορκίας του Μεσολογγίου» εξαίρουν τον ηρωϊσμό και το θάρρος των γυναικών, τόσο κατά την διάρκεια των μαχών, όσο και κατά την διάρκεια της αιχμαλωσίας τους.
Η συμβολή των γυναικών κατά την διάρκεια του Αγώνα υπήρξε αναμφισβήτητα καταλυτική για την έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης. Τα ονόματα των ηρωϊδων είναι ατελείωτα και δεν πρέπει να ξεχνάμε να τις μνημονεύουμε και να τις τιμούμε ισότιμα δίπλα στα ονόματα των ηρώων οπλαρχηγών: η Ραλλού Μαυρομιχάλη, η Μαρούλα Κλαδά, η Λέκκαινα η Μενιδιάτισσα, η Μανώλαινα Μπινιάρη, αλλά και η σύντροφος του Γεωργίου Καραϊσκάκη που είχε κερδίσει το δικαίωμα να συμμετέχει στα πολεμικά συμβούλια, η Ρηγούλα Μπενιζέλου, η Πανωραία Χατζηκώστα και η Ραλλού Καρατζά, όλες εκείνες οι γυναίκες μάνες, σύντροφοι, κόρες και εγγονές, οι γυναίκες που με το μωρό στο ένα χέρι και το όπλο στο άλλο, πολέμησαν τον οχτρό, έχτισαν οχυρωματικά έργα, σύνδραμαν οικονομικά και χειρωνακτικά, αφύπνισαν με την επιρροή τους και έφεραν συμμάχους, ακόμη και εκείνες που λειτούργησαν ως διαμεσολαβήτριες στις αντιμαχόμενες φατρίες κατά την διάρκεια των εμφυλίων προστριβών που ακολούθησαν της νίκης, όλες εκείνες οι γυναίκες και εκατοντάδες άλλες αξίζουν την δική τους χρυσή σελίδα στην Ιστορία μας.
Επειδή, ακόμη και η επιλογή στον θάνατο, όταν χανόταν η μάχη, αλλά και η αυταπάρνηση μπροστά στον κίνδυνο υπήρξαν πολιτικές πράξεις γενναιότητας και προάσπισης της ελευθερίας του ατόμου και της αυτόνομης βούλησης. Επί της ουσίας, δίπλα δίπλα με τους ήρωες άντρες, οι γυναίκες κατάφεραν και καταπόντισαν το Οθωμανικό καθεστώς δουλείας, ανοίγοντας τον δρόμο για το αίτημα της αναγνώρισης της ισότητας ανδρών και γυναικών και της γυναικείας χειραφέτησης στο τότε νεοσύστατο Ελληνικό Έθνος.
Αθάνατες!!!