Στην υφήλιο υπάρχουν τουλάχιστον 7.000 ζωντανές γλώσσες, με τις 2.000 να μιλιούνται στην Ασία. Μία από αυτές, είναι η γλώσσα της φυλής των Κουσούντα, που ζει στο Νεπάλ. Ονομάζεται, όπως και η φυλή, Κουσούντα και βρίσκεται υπό εξαφάνιση.
Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 μιλιέται από 278 ιθαγενείς αλλά μόνο μία 48χρονη γυναίκα, η Καμάλα Κάτρι, την κατέχει άπταιστα.
Το αξιοπερίεργο της γλώσσας αυτής είναι ότι δεν διαθέτει λέξεις για το «ναι» και το «όχι», ούτε για το αριστερά, δεξιά, μπρος, πίσω αλλά ούτε και γραμματικούς κανόνες.
Επίσης, οι γλωσσολόγοι και οι ανθρωπολόγοι σηκώνουν τα χέρια ψηλά σχετικά με τις ρίζες της.
Όπως και εκείνη των Βάσκων στα Πυρηναία, κανείς δεν γνωρίζει από πού προήλθε. Η Κουσούντα είναι μοναδική. Δεν ανήκει σε καμία γνωστή οικογένεια γλωσσών και δεν μοιάζει με καμία άλλη.
Σε μια προσπάθεια να παραμείνει η γλώσσα ζωντανή η Επιτροπή Γλώσσας του Νεπάλ παραδίδει μαθήματα Κουσούντα από το 2019 στο Ντανγκ. Πρόκειται για μία περιοχή με χωράφια και λόφους, όπου ζουν οι περισσότεροι ιθαγενείς.
Η 18χρονη Χίμα, μέλος της φυλής, παρακολουθεί τις παραδόσεις εδώ και δύο χρόνια. Πριν ξεκινήσει τα μαθήματα δεν γνώριζε καθόλου τη γλώσσα αλλά τώρα μπορεί και τη μιλά και νιώθει περήφανη που με τον τρόπο της συμβάλλει στο να διατηρηθεί ζωντανή.
«Πριν έρθω στο σχολείο στο Ντανγκ, δεν γνώριζα καθόλου τη γλώσσα αλλά τώρα είμαι περήφανη που τη γνωρίζω, παρόλο που δεν την έμαθα από μικρή. Νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό για μένα, και για άλλους, να προστατεύσουμε αυτή τη γλώσσα», ανέφερε η νεαρή μιλώντας στους ΝΥΤ.
Μια γλώσσα με ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων
Οι Κουσούντα ήταν ημινομαδικός λαός και ζούσαν στις ζούγκλες του δυτικού Νεπάλ μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα. Κυνηγούσαν πουλιά και σαύρες και αντάλλασσαν γλυκοπατάτες και κρέας με ρύζι και αλεύρι, στις κοντινές πόλεις.
Καθώς όμως ο πληθυσμός του Νεπάλ αυξανόταν και η γεωργία κατακερματιζόταν όλο και περισσότερο στις ζούγκλες, η πίεση στους Κουσούντα αυξανόταν. Τη δεκαετία του 1950, η κυβέρνηση εθνικοποίησε μεγάλες εκτάσεις δασών, γεγονός που δυσκόλεψε ακόμη περισσότερο τον τρόπο ζωής της φυλής.
Με τα χρόνια η γλώσσα άρχισε να μιλιέται όλο και λιγότερο. Για δεκαετίες πιστευόταν ότι ήταν στα πρόθυρα της εξαφάνισης, με ελάχιστες ελπίδες να τη γνωρίσουμε ποτέ καλά. Το μικρό υλικό που μπορούσε να συλλεχθεί από τις αναμνήσεις των πρώην ομιλητών υποδηλώνει ότι η γλώσσα ήταν απομονωμένη, αλλά χωρίς πολλά στοιχεία. Μάλιστα, συχνά ταξινομήθηκε μαζί με τους γείτονές της ως Θιβετοβιρμανικά.
Ωστόσο, το 2004, τρεις Κουσούντα μεταφέρθηκαν στο Κατμαντού για βοήθεια με έγγραφα υπηκοότητας. Εκεί, μέλη του Πανεπιστημίου Tribhuvan ανακάλυψαν ότι ένας από αυτούς, ήταν άπταιστα ομιλητής της γλώσσας. Αρκετοί από τους συγγενείς του ανακαλύφθηκε επίσης ότι μιλούσαν τη γλώσσα άπταιστα.
Το 2005 υπήρχαν τουλάχιστον επτά ή οκτώ ομιλητές της γλώσσας, η νεότερη στα 30 της χρόνια. Ωστόσο, η γλώσσα είναι επαπειλούμενη, τα παιδιά πλέον δεν τη μαθαίνουν και όλοι οι ομιλητές της έχουν παντρευτεί κυρίως γειτονικές εθνοτικές ομάδες.
Θεωρήθηκε ότι η γλώσσα εξαφανίστηκε με τον θάνατο του Rajamama Kusunda στις 19 Απριλίου 2018. Ωστόσο, η Καμάλα και η αδερφή της επέζησαν και συλλέχθηκαν περαιτέρω δεδομένα.
Πλέον, η Κουσούντα διδάσκεται σε ενδιαφερόμενα παιδιά και ενήλικες.
Άγνωστη η προέλευσή της
Ο Μάνταβ Πόκαρελ είναι ομότιμος καθηγητής γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο Tribhuvan, στο Κατμαντού.
Επιβλέπει την τεκμηρίωση της γλώσσας των Κουσούντα και όπως εξηγεί διάφορες μελέτες έχουν επιχειρήσει να τη συνδέσουν με απομονωμένες γλώσσες, όπως η Μπουρουσάσκι (Burushaski) από το βόρειο Πακιστάν και η Ναχάλι (Nihali) από την Ινδία. Καμία όμως δεν κατέληξε σε ισχυρά συμπεράσματα.
«Μπορούμε να εντοπίσουμε όλες τις άλλες γλωσσικές ομάδες του Νεπάλ σε ανθρώπους που ήρθαν από το εξωτερικό της χώρας. Ακόμη όμως δε γνωρίζουμε την προέλευση της Κουσούντα», τονίζει ο Πόκαρελ.
Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι κάποιοι ερευνητές θεωρούν πως η Κουσούντα προέρχεται από μια αρχαία αυτόχθονη γλώσσα, που μιλιόταν στις περιοχές των υπο-Ιμαλαΐων πριν από την άφιξη των θιβετιανών-βουρμανικών και ινδοαριανών φυλών.
Τα σπάνια χαρακτηριστικά της
Η Κουσούντα είναι μια μοναδική γλώσσα. Δεν έχει λέξεις για την άρνηση και την κατάφαση και χρησιμοποιείται ένα ευρύτερο πλαίσιο για να αποδοθεί το ακριβές νόημα τω λεγομένων.
Επίσης, δεν έχει λέξεις για απόλυτες κατευθύνσεις. Δεν υπάρχει δηλαδή το αριστερά, το δεξιά, το πίσω ή το μπροστά. Ο ομιλητής μπορεί να χρησιμοποιήσει φράσεις όπως «προς αυτή την πλευρά».
Σημειώνεται ότι δεν έχει ούτε τους καθορισμένους, άκαμπτους γραμματικούς κανόνες ή δομές που συναντάμε στις περισσότερες γλώσσες. Αντ’ αυτού, οι φράσεις πρέπει να ερμηνεύονται σε σχέση με τον ομιλητή.
«Οι άνθρωποι κορόιδευαν τη γλώσσα μας και έλεγαν ότι δεν είναι φυσιολογική. Οι ομιλητές της στιγματίζονταν. Αλλά τώρα νιώθω λύπη που δεν μπορώ να συνομιλήσω με τα ίδια μου τα παιδιά στη δική μας γλώσσα», εξομολογείται η Καμάλα Κάτρι.
Η NowHere Media, μια εταιρεία παραγωγής με έδρα το Βερολίνο, έχει μπει στο «κόλπο» της διατήρησης της γλώσσας.
Τι κάνει; Σε συνεργασία με τους ιθαγενείς, έχει δημιουργήσει ένα ντοκιμαντέρ εικονικής πραγματικότητας, το οποίο χρησιμοποιεί τρισδιάστατα κινούμενα σχέδια για να απεικονίσει τη νομαδική ζωή της φυλής.
Οι θεατές μαθαίνουν κάποιες λέξεις και μπορούν να αλληλοεπιδράσουν με την ιστορία και να συνεχίσουν την αφήγηση. Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα ψηφιακό αρχείο που θα είναι διαθέσιμο στις μελλοντικές γενιές.
