Τον κώδωνα του κινδύνου για την ενεργειακή επάρκεια στην Ευρώπη, κρούει το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ), προειδοποιώντας ότι η ΕΕ θα πρέπει να υπερπηδήσει σημαντικά εμπόδια προκειμένου να είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει μια επόμενη κρίση φυσικού αερίου.
Σύμφωνα με νέα έκθεση που δημοσιοποίησε το ΕΕΣ, παρά το γεγονός ότι η ΕΕ έλαβε ορισμένα μέτρα έκτακτης ανάγκης για να αντιμετωπίσει την εργαλειοποίηση του φυσικού αερίου από τη Ρωσία, τα οφέλη της δράσης αυτής δεν είναι ξεκάθαρα.
Οι προκλήσεις στο φυσικό αέριο
Το ΕΕΣ επισημαίνει επίσης διάφορες νέες προκλήσεις που θα πρέπει να αντιμετωπίσει η Ένωση προκειμένου να διασφαλίσει τον εφοδιασμό της με φυσικό αέριο σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα.
Μεταξύ αυτών είναι η μεγαλύτερη εξάρτηση από το εισαγόμενο υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) και η ανάγκη απανθρακοποίησης μέρους της κατανάλωσης φυσικού αερίου.
Η ταχύρρυθμη σταδιακή διακοπή των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία, που το 2021 αντιπροσώπευε το 45 % των εισαγωγών φυσικού αερίου στην ΕΕ, προκάλεσε κρίση εφοδιασμού, η οποία με τη σειρά της οδήγησε σε κρίση οικονομικής προσιτότητας. Τον Αύγουστο του 2022, η τιμή χονδρικής του φυσικού αερίου κορυφώθηκε στα 339 ευρώ ανά μεγαβατώρα (έναντι 51 ευρώ τον Αύγουστο του 2021). Τα κράτη μέλη άρχισαν να επιδοτούν τις τιμές του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας (με κόστος περίπου 390 δισ. ευρώ μόνο το 2022) προκειμένου να μειώσουν τις επιπτώσεις στα νοικοκυριά και στις επιχειρήσεις. Στα τέλη του 2023, η ΕΕ είχε στραφεί επιτυχώς σε άλλες πηγές πλην της Ρωσίας για τον εφοδιασμό της με φυσικό αέριο, και οι τιμές σταθεροποιήθηκαν, αγγίζοντας τα προ κρίσης επίπεδα, στις αρχές του 2024.
Τεστ στην ανθεκτικότητα
«Η κρίση που πυροδότησε η ολομέτωπη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 δοκίμασε την ανθεκτικότητα της ΕΕ απέναντι σε μια αιφνίδια ανατροπή στο τοπίο του φυσικού αερίου. Μπορεί οι τιμές να σημείωσαν κατακόρυφη αύξηση, επιβαρύνοντας με σημαντικό κόστος νοικοκυριά και επιχειρήσεις, ευτυχώς όμως δεν αντιμετωπίσαμε σοβαρή έλλειψη φυσικού αερίου», δήλωσε ο João Leão, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδιος για τον έλεγχο. «Δεδομένης της εξάρτησής της από το ξένο φυσικό αέριο, η ΕΕ δεν πρέπει να εφησυχάζει όταν πρόκειται για την ασφάλεια του εφοδιασμού της. Επιπλέον, δεν προβλέπονται για τους καταναλωτές εγγυήσεις οικονομικής προσιτότητας σε περίπτωση σημαντικής κρίσης εφοδιασμού στο μέλλον.»
Κατά τη διάρκεια της κρίσης, η ΕΕ πέτυχε τον στόχο για μείωση της ζήτησης αερίου κατά 15 %. Ωστόσο το ΕΕΣ δεν μπόρεσε να εξακριβώσει αν αυτό προέκυψε χάρη στα μέτρα που ελήφθησαν ή και σε εξωτερικούς παράγοντες (όπως οι υψηλές τιμές φυσικού αερίου και ο θερμός χειμώνας). Ομοίως, η υποχρέωση πλήρωσης των εγκαταστάσεων αποθήκευσης φυσικού αερίου σε επίπεδο ΕΕ επιτεύχθηκε και μάλιστα σημειώθηκε υπέρβαση τους στόχου του 90%. Το ποσοστό αυτό πάντως αντιστοιχεί στα κανονικά επίπεδα πλήρωσης των εγκαταστάσεων αποθήκευσης πριν από την κρίση. Επίσης, το ΕΕΣ δεν μπόρεσε να αξιολογήσει κατά πόσον η εφαρμογή πλαφόν στις τιμές φυσικού αερίου στην ΕΕ απέδωσε καρπούς, καθώς οι τιμές παρέμειναν σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο από τότε που θεσπίστηκε.
Ο ρόλος του AggregateEU
Μεταξύ των άλλων μέτρων που ελήφθησαν είναι και η δρομολόγηση της πλατφόρμας AggregateEU για την παροχή ενός εναλλακτικού διαύλου εμπορίας φυσικού αερίου, ο οποίος περιελάμβανε κοινές αγορές. Και στην περίπτωση αυτή, το ΕΕΣ δεν μπόρεσε να προσδιορίσει κατά πόσον η συγκεκριμένη πλατφόρμα προσέφερε προστιθέμενη αξία σε σχέση με άλλες προϋπάρχουσες, διότι οι διαφορές που προκάλεσε η κρίση στις τιμές του φυσικού αερίου μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ είχαν ήδη μειωθεί σημαντικά όταν η AggregateEU τέθηκε σε λειτουργία.
Όσον αφορά το μέλλον, το ΕΕΣ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ΕΕ πρέπει να εδραιώσει το πλαίσιο οικονομικής προσιτότητας του φυσικού αερίου. Προειδοποιεί επίσης ότι πολλά κράτη μέλη εξακολουθούν να είναι απρόθυμα να υπογράψουν διμερείς συμφωνίες αλληλεγγύης. Ορισμένα μάλιστα θα εξέταζαν ακόμη και το ενδεχόμενο να διακόψουν την προμήθεια φυσικού αερίου σε γειτονικές χώρες, σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Τέλος, το ΕΕΣ επισημαίνει τη μη ικανοποιητική πρόοδο όσον αφορά τη δέσμευση, χρήση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα, η οποία μπορεί επίσης να υπονομεύσει την ασφάλεια του εφοδιασμού μακροπρόθεσμα. Δεδομένων των κλιματικών στόχων της ΕΕ (ιδίως του στόχου για μηδενικές καθαρές εκπομπές μέχρι το 2050), η ανάγκη μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που προκαλούνται από την κατανάλωση φυσικού αερίου θα αποτελέσει ολοένα σημαντικότερη πτυχή του τοπίου της ασφάλειας του εφοδιασμού στην Ένωση. Σήμερα, τα τέσσερα εμπορικής κλίμακας έργα που λειτουργούν στην ΕΕ στον τομέα της δέσμευσης, χρήσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα μπορούν από κοινού να δεσμεύσουν έως και 1,5 εκατομμύρια τόνους CO2 ετησίως. Πρόκειται για σταγόνα στον ωκεανό αν συγκριθούν με τους 450 εκατομμύρια τόνους CO2 που θα πρέπει να δεσμεύονται με την τεχνολογία αυτή κάθε χρόνο μέχρι το 2050 προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της ΕΕ για το κλίμα.
Το 2022, ακριβώς πριν από την ολομέτωπη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, το φυσικό αέριο αντιπροσώπευε περίπου το ένα τέταρτο της ακαθάριστης κατανάλωσης ενέργειας στην ΕΕ, με το μεγαλύτερο μερίδιο να καταγράφεται στην Ιταλία και στις Κάτω Χώρες (από 41 % καθεμιά), στη Μάλτα (40 %) και στην Ουγγαρία (34 %). Την ίδια χρονιά, πάνω από το 20 % της ηλεκτρικής ενέργειας και σχεδόν το 40 % της θερμότητας στην ΕΕ παράγονταν από φυσικό αέριο. Δεδομένου ότι η ΕΕ εισάγει περισσότερα από τα τρία τέταρτα του φυσικού αερίου που καταναλώνει, η ασφάλεια του εφοδιασμού έχει καίρια σημασία για τη λειτουργία της οικονομίας της και τη διασφάλιση της ευημερίας των πολιτών της.
Τεκτονική μετατόπιση
Οι Ηνωμένες Πολιτείες ξεπέρασαν τόσο την Αυστραλία όσο και το Κατάρ και έγιναν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) το 2023, με κατά μέσο όρο 11,9 δισεκατομμύρια κυβικά πόδια την ημέρα (Bcf/d) σε εξαγωγές πέρυσι, σύμφωνα με την Υπηρεσία Πληροφοριών Ενέργειας των ΗΠΑ.
Η ισχυρή ζήτηση στην Ευρώπη, η επιστροφή του Freeport σε πλήρη λειτουργία και τα υψηλά ποσοστά χρήσης βοήθησαν την Αμερική να αυξήσει τις εξαγωγές LNG κατά 12% ετησίως το 2023 σε σύγκριση με το 2022.
Ενόψει της κρίσιμης εκλογικής αναμέτρησης τον Νοέμβριο, και εν μέσω πιέσεων από περιβαλλοντικές οργανώσεις, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν διέταξε μια προσωρινή παύση της έγκρισης νέων έργων LNG, παγώνοντας ουσιαστικά την επέκταση της εξαγωγικής υποδομής της χώρας.
Ενώ οι πράσινες ομάδες επαίνεσαν την απόφαση, οι Ευρωπαίοι αυξάνουν την ανησυχία τους για τις πιέσεις της προσφοράς και τις αυξήσεις των τιμών. Η ΕΕ πόνταρε πολλά στο αμερικανικό LNG το 2022, αφού απέφυγε τη φθηνή ρωσική ενέργεια στην οποία βασιζόταν για χρόνια. Ξόδεψε δισεκατομμύρια σε υποδομές LNG και υπέγραψε δεκάδες νέες συμβάσεις.
Στο ίδιο έργο θεατές…
Αυτές οι αποφάσεις τίθενται τώρα υπό αμφισβήτηση, με πολλούς να μιλούν για ένα επαναλαμβανόμενο σενάριο, στο οποίο αλλάζει μόνο ο πρωταγωνιστής. Και το ερώτημα που τίθεται είναι αν η Ευρώπη τελικά αντάλλαξε την «κακή εξάρτησή της» από τη Ρωσία με μια «κοντόφθαλμη εξάρτηση» από την Αμερική.
Οι ΗΠΑ παρέχουν επί του παρόντος στην Ευρώπη σχεδόν το 50% του υγροποιημένου φυσικού αερίου της, από περίπου ένα τέταρτο πριν από τον πόλεμο και το LNG έχει ξεπεράσει το φυσικό αέριο μέσω αγωγών ως η σημαντικότερη πηγή προμηθειών.
«Έχοντας βιώσει τους κινδύνους να διακινδυνεύσει την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της εξαρτώμενη υπερβολικά από μια πηγή, η Ευρώπη πρέπει να μάθει από τα λάθη του παρελθόντος και να αποφύγει να εξαρτάται υπερβολικά από τις ΗΠΑ», προειδοποίησε στο Politico, η Ana Maria Jaller-Makarewicz, αναλύτρια στο Institute of Energy Economics and Financial Analysis.