Ακριβώς όπως η επιφάνεια της Γης έχει ψηλά βουνά, οι ωκεανοί έχουν μια αντίστροφη τοπογραφία, με βαθιά χάσματα. Το πιο διάσημο από αυτά, είναι η Τάφρος των Μαριανών στον δυτικό Ειρηνικό Ωκεανό.
Η Τάφρος των Μαριανών εκτείνεται σε μήκος πάνω από 2.540 χιλιόμετρα και στο νότιο άκρο της βρίσκεται η περίφημη Άβυσσος του Τσάλεντζερ (Challenger Deep), το βαθύτερο γνωστό σημείο στην επιφάνεια της Γης που φτάνει μέχρι περίπου 11.000 μέτρα κάτω από το νερό.
Πρόκειται για βάθος σχεδόν τριπλάσιο από αυτό στο οποίο βρίσκεται το ναυάγιο του Τιτανικού στον Ατλαντικό Ωκεανό, και μεγαλύτερο από το ύψος του όρους Έβερεστ.
Ιδού μερικά συναρπαστικά στοιχεία γύρω από αυτό το φαινόμενο του βυθού.
1. Ο Τζέιμς Κάμερον είναι ένας από τους ελάχιστους που την έχουν επισκεφθεί
Λίγες αποστολές έχουν επιχειρήσει να φτάσουν στην Άβυσσο του Τσάλεντζερ, η οποία ανακαλύφθηκε από το βρετανικό ερευνητικό πλοίο Τσάλεντζερ στην εκστρατεία του 1872-76. Η πρώτη πραγματοποιήθηκε το 1960 με την ιστορική κατάδυση του βαθυσκάφους Τεργέστη, ενός τύπου υποβρύχιου σκάφους ελεύθερης κατάδυσης. Κατά τη διάρκεια της κατάδυσης, οι επιβάτες Ζακ Πικάρ και Ντον Γουόλς έμειναν έκπληκτοι όταν είδαν ζωντανά πλάσματα εκεί όπου οι επιστήμονες κάποτε φαντάζονταν ότι ήταν αδύνατο να επιβιώσει οτιδήποτε
«Αμέσως, όλες οι προκαταλήψεις μας για τον ωκεανό τινάχτηκαν στον αέρα», έχει δηλώσει στο CNNi ο δρ Τζιν Φέλντμαν, ομότιμος ωκεανογράφος της NASA, ο οποίος πέρασε περισσότερα από 30 χρόνια στη διαστημική υπηρεσία.
Ο Τζέιμς Κάμερον, σκηνοθέτης της ταινίας «Τιτανικός» του 1997, ήταν ο επόμενος εξερευνητής που βρέθηκε εκεί. Ο ίδιος οδήγησε το υποβρύχιο Deepsea Challenger – στο σχεδιασμό του οποίου είχε συμβάλει και ο ίδιος – σε βάθος 10.908 μέτρων, σημειώνοντας παγκόσμιο ρεκόρ το 2012.
2. Στην Άβυσσο βρέθηκε μια… πλαστική σακούλα
Ένας άλλος εξερευνητής που επέστρεψε στην περιοχή ήταν ο Τεξανός επενδυτής Βίκτορ Βεσκόβο, ο οποίος ταξίδεψε σε βάθος 10.927 μέτρων, σημειώνοντας παγκόσμιο ρεκόρ το 2019.
Ο Βεσκόβο αποκάλυψε τον αρνητικό αντίκτυπο της ανθρωπότητας ακόμη και σε αυτές τις φαινομενικά ανέγγιχτες απομακρυσμένες τοποθεσίες, όταν παρατήρησε μια πλαστική σακούλα και περιτυλίγματα καραμελών στον πυθμένα της Τάφρου των Μαριανών.
Μερικοί ακόμη εξερευνητές έχουν φτάσει έκτοτε ως την Άβυσσο του Τσάλεντζερ, αλλά οι αποστολές δεν είναι συχνές – και το ταξίδι είναι εξαιρετικά επικίνδυνο.
Για κάθε 10 μέτρα που διανύονται κάτω από την επιφάνεια του ωκεανού, η πίεση σε ένα αντικείμενο αυξάνεται κατά μία ατμόσφαιρα.
Η ατμόσφαιρα είναι μια μονάδα μέτρησης που αντιστοιχεί σε 1,033 κιλά ανά τετραγωνικό εκατοστό.
Αυτό σημαίνει ότι ένα ταξίδι στην Άβυσσο Τσάλεντζερ μπορεί να θέσει ένα σκάφος υπό πίεση που «ισοδυναμεί με το βάρος 50 αεροπλάνων jumbo jet», σύμφωνα με τον Φέλντμαν.
3. Βρίσκεται στη ζώνη του Άδη, του θεού του Κάτω Κόσμου
Όπως και η ατμόσφαιρα της Γης, έτσι και ο ωκεανός χωρίζεται σε ζώνες ανάλογα με το βάθος του. Το ανώτερο τμήμα ονομάζεται επιπελαγική ζώνη ή εύφωτη ζώνη εκτείνεται 200 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του νερού.
Η μεσοπελαγική ή μεσόφωτη ζώνη, εκτείνεται από τα 200 μέχρι τα 1.000 μέτρα κάτω από την επιφάνεια. Ακολουθεί η βαθυπελαγική ή άφωτη ζώνη μέχρι τα 4.000 μέτρα (να σημειωθεί εδώ ότι 3.800 μέτρα είναι το μέσο βάθος όλων των ωκεανών του κόσμου) και, κάτω από αυτή, η αβυσσοπελαγική ζώνη έως τα 6.000 μέτρα. Στη ζώνη αυτή λίγες μορφές ζωής μπορούν να επιβιώσουν, δεν υπάρχει καθόλου φως και η θερμοκρασία πλησιάζει το μηδέν.
Αλλά η Άβυσσος του Τσάλεντζερ βρίσκεται ακόμη πιο βαθιά – στην πλουτώνια ζώνη ή ζώνη του Άδη, που πήρε το όνομά της από τον Άδη ή Πλούτωνα, τον αρχαίο θεό του Κάτω Κόσμου που κυβερνούσε τους νεκρούς.
4. Φιλοξενεί μοναδική υδρόβια ζωή και ηφαίστεια λάσπης
Η ζώνη του Άδη είναι ένας από τους λιγότερο εξερευνημένους βιότοπους στη Γη. Για πολύ καιρό θεωρούνταν ότι τίποτα δεν θα μπορούσε να επιβιώσει εκεί, σε τέτοια βάθη και σκοτάδια.
Αλλά αυτή η πεποίθηση έχει διαλυθεί.
«Ακόμα και στον πυθμένα υπάρχει ζωή. Το 2005 ανακαλύφθηκαν στην Άβυσσο του Τσάλεντζερ μικροσκοπικοί μονοκύτταροι οργανισμοί που ονομάζονται τρηματοφόρα, ένα είδος πλαγκτού», σύμφωνα με την αμερικανική Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας (NOAA).
Οι ανακαλύψεις στην Άβυσσο του Τσάλεντζερ περιλαμβάνουν πολύχρωμες βραχώδεις εξάρσεις και Ολοθούρια, ή αγγούρια της θάλασσας όπως είναι γνωστά, που ζουν στον βυθό.
NOAA Office of Ocean Exploration and Research, 2016 Deepwater Exploration of the Marianas
Μια σειρά από υποθαλάσσια ηφαίστεια λάσπης και υδροθερμικές οπές στην Τάφρο των Μαριανών υποστηρίζουν επίσης ασυνήθιστες μορφές ζωής, σύμφωνα με τη NOAA.
Παρά το εξαιρετικά όξινο και καυτό νερό που παράγεται από τις υδροθερμικές οπές στα ηφαίστεια λάσπης, εξωτικά είδη και μικροσκοπικοί οργανισμοί καταφέρνουν να επιβιώσουν.
Ελλείψει ηλιακού φωτός, τα πλάσματα επωφελούνται από τα πλούσια σε θρεπτικά συστατικά νερά που εκτοξεύονται από τις υδροθερμικές οπές. Η «τροφή» αυτή προκύπτει από χημικές αντιδράσεις μεταξύ του θαλασσινού νερού και του μάγματος που αναδύεται από τον πυθμένα του ωκεανού.
5. Η Τάφρος των Μαριανών αποτελεί εθνικό μνημείο των ΗΠΑ από το 2009
Το 2009 ιδρύθηκε το Εθνικό Θαλάσσιο Μνημείο της Τάφρου των Μαριανών, εν μέρει για την προστασία των σπάνιων οργανισμών που ευδοκιμούν στα βάθη της.
Αντικείμενα προστασίας είναι το υποθαλάσσιο οικοσύστημα και οι μορφές ζωής του, όπως οι γαρίδες και τα καβούρια της βαθιάς θάλασσας, και – σε μικρότερο βάθος – οι πετρώδεις κοραλλιογενείς ύφαλοι.
Η προστατευόμενη περιοχή εκτείνεται σε 246.049 τετραγωνικά χιλιόμετρα.
6. Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε ακριβώς πόσο βαθιά είναι η Τάφρος
Ο πυθμένας του ωκεανού παραμένει ένα από τα πιο μυστηριώδη μέρη του σύμπαντος.
Όπως χαρακτηριστικά έχει πει ο Φέλντμαν, «έχουμε καλύτερους χάρτες για το φεγγάρι και τον Άρη απ’ ό,τι για τον δικό μας πλανήτη».
Αν και οι άνθρωποι εξερευνούν την επιφάνεια του ωκεανού εδώ και δεκάδες χιλιάδες χρόνια, μόνο το 20% περίπου του πυθμένα έχει χαρτογραφηθεί, σύμφωνα με στοιχεία της NOAA για το 2022.
Δεδομένου του μεγάλου ενδιαφέροντος για την Τάφρο των Μαριανών, ωστόσο, οι ερευνητές έχουν καταβάλει αρκετές προσπάθειες για να δώσουν όλο και πιο λεπτομερείς εικόνες των χαρακτηριστικών της.
Αυτό όμως δεν είναι εύκολο: λόγω της τεράστιας έκτασης και του βάθους της, οι επιστήμονες πρέπει να βασίζονται στην τεχνολογία σόναρ (ηχοπλοήγηση), για να επιχειρήσουν να δώσουν μια πλήρη εικόνα του τι υπάρχει εκεί κάτω.
Επειδή τα όργανα και η τεχνολογία βελτιώνονται συνεχώς, το εκτιμώμενο βάθος της Αβύσσου του Τσάλεντζερ σύμφωνα με τις επικαιροποιημένες μετρήσεις του 2021 είναι περίπου 10.935 μέτρα.
