Με μεγαλοπρέπεια τελέστηκαν και φέτος οι επετειακές εκδηλώσεις, με αφορμή τη συμπλήρωση 109 ετών από την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Τις εκδηλώσεις τίμησαν με την παρουσία τους μεταξύ άλλων ο Βουλευτής Χανίων, Μανούσος Βολουδάκης, ο Περιφερειάρχης Κρήτης, Σταύρος Αρναουτάκης, ο Αντιπεριφερειάρχης Χανίων, Νίκος Καλογερής, ο Δήμαρχος Χανίων, Παναγιώτης Σημανδηράκης, Αντιδήμαρχοι, εκπρόσωποι αρχών και φορέων του τόπου.
Μετά το τέλος της Δοξολογίας, που τελέστηκε στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου, χοροστατούντος του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη Κυδωνίας και Αποκορώνου κ.κ. Δαμασκηνού, σχηματίστηκε πομπή για τη μεταφορά της Σημαίας στο Φρούριο Φιρκά, όπου πραγματοποιήθηκε η έπαρσή της.
Ο Δήμαρχος Χανίων, Παναγιώτης Σημανδηράκης, κατά την πανηγυρική του ομιλία στο Φρούριο Φιρκά, ανέφερε:
- «Σε αυτό εδώ το σημείο, στο ιστορικό φρούριο του Φιρκά, πριν από 109 χρόνια γράφτηκε ιστορία. Άλλοτε εδώ ήταν μία φυλακή, όπου κυριαρχούσε ο τρόμος και βασανίζονταν απάνθρωπα οι αγωνιστές της ελευθερίας. Εκείνη τη μέρα ο Φιρκάς αναδείχθηκε για πάντα σε ένα μοναδικό τοπόσημο, ύψιστο σύμβολο της κρητικής ελευθερίας.
Από την αρχαιότητα η Κρήτη ήταν το μήλον της έριδος για τους ισχυρούς κάθε εποχής. Οι κατακτητές διαδέχονταν ο ένας τον άλλο και η υποδούλωση του νησιού συνεχιζόταν αδιάλειπτα για αιώνες. Έχουμε αλήθεια αναλογιστεί πόσες γενιές προγόνων μας γεννήθηκαν και πέρασαν ολόκληρη τη ζωή τους σκλαβωμένοι με το όραμα της ελευθερίας;
- Την 1η Δεκεμβρίου 1913 η γαλανόλευκη υψώθηκε με κάθε επισημότητα και άρχισε να κυματίζει περήφανη, επισφραγίζοντας την ένωση και σηματοδοτώντας το πέρασμα σε μία νέα εποχή για την Κρήτη και για την Ελλάδα.
- Το όνειρο γινόταν πραγματικότητα. Ο προαιώνιος πόθος για την ελευθερία είχε εκπληρωθεί. Οι αιματοβαμμένοι αγώνες έβρισκαν επιτέλους τη δικαίωσή τους.
- Εκείνη την ξεχωριστή μέρα, τα Χανιά βρίσκονται σε συναγερμό. Παντού οι γαλανόλευκες σημαίες, οι αψίδες, εικόνες αγωνιστών, δάφνες και μυρτιές δίνουν τον τόνο. Χιλιάδες άνθρωποι κάθε ηλικίας και κοινωνικής τάξης έχουν πλημμυρίσει τους δρόμους της πόλης και την προκυμαία στο λιμάνι. Συμμετέχουν ολόψυχα σε ένα ξέφρενο πανηγύρι, τους διαπερνά ένα ιερό ρίγος συγκίνησης.
Η άφιξη του «Αβέρωφ» προκαλεί παραλήρημα ενθουσιασμού. Οι καμπάνες των εκκλησιών της πόλης χτυπούν χαρμόσυνα. Από το ένδοξο θωρηκτό αποβιβάζονται ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος και κατευθύνονται πεζή στο φρούριο του Φιρκά.
- Εκεί, μέσα στο πλήθος, μπορείς να διακρίνεις τον ανώτατο άρχοντα, τους δύο ζωντανούς θρύλους των κρητικών επαναστάσεων, τον Χατζημιχάλη Γιάνναρη και τον Αναγνώστη Μάντακα, και τον μεγάλο πρωταγωνιστή, τον Χανιώτη πρωθυπουργό της Ελλάδας, τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Τον ηγέτη που, συγχρονίζοντας το εσωτερικό του ρολόι με το ρολόι της Ιστορίας, είχε ήδη πετύχει τόσα πολλά μέσα σε τόσα λίγα χρόνια: την ανόρθωση, τον εκσυγχρονισμό και τον διπλασιασμό του ελληνικού κράτους.
Εκείνη τη μέρα, ο Βενιζέλος είχε την ικανοποίηση ότι όλα όσα είχαν υποστεί στο διάβα των αιώνων γενιές συμπατριωτών του δεν πήγαν χαμένα. Πανευτυχή τον χαρακτήριζε η αθηναϊκή εφημερίδα «Πατρίς»: «ως Κρης, ως Έλλην, ως πρωθυπουργός της Ελλάδος αλλά και ως άνθρωπος δοκίμαζε το μέγιστον της ευτυχίας την οποίαν η Μοίρα δύναται να επιφυλάττη εις θνητόν». Και η εφημερίδα προσέθετε ότι «μετά τόσην εργασίαν, ουδέποτε δικαιοτέρα αμοιβή ήτο δυνατόν να δοθή εις πολιτικόν άνδρα, πληρώσαντα όχι μόνον της ιδιατέρας του πατρίδος τα όνειρα αλλά και τους μεγάλους του ελληνισμού πόθους».
- Αλλά πώς φτάσαμε σε εκείνη τη μεγάλη μέρα;
- Είχε προηγηθεί μία «αιματηρή περιπλάνηση» ανά τους αιώνες, όπως γράφει ο Καζαντζάκης. Όπως είχε συμβεί και στους αιώνες της Ενετοκρατίας, έτσι και στους σχεδόν δυόμισι αιώνες οθωμανικής κατοχής του νησιού, οι εξεγέρσεις ήταν συνεχείς, οι θυσίες ανυπολόγιστες, τα ολοκαυτώματα, οι εξισλαμισμοί, οι διωγμοί, οι εκπατρισμοί.
Το 1830 συγκροτήθηκε το πρώτο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, αλλά στα όριά του δεν περιλαμβανόταν η μεγαλόνησος. Η αδούλωτη κρητική ψυχή δεν ήταν δυνατόν να αποδεχθεί μοιρολατρικά τη σκληρή πραγματικότητα. Από εκείνη την ώρα αρκούσε ένας σπινθήρας για να ξεσπάσει πυρκαγιά.
Τις επόμενες δεκαετίες η Κρήτη ζούσε σε αναβρασμό. Η μία επανάσταση διαδεχόταν την άλλη. Οι χρονολογίες χαράσσονται για πάντα στη μνήμη: 1833, 1841, 1858, 1866, 1878, 1889, 1895 και 1897. Κάθε φορά και ένα βήμα πιο κοντά στον μεγάλο σκοπό. Δεν λείπουν όμως και τα πισωγυρίσματα: ο σουλτάνος πιεζόμενος παραχωρούσε προνόμια στους χριστιανούς, με την πρώτη ευκαιρία όμως τα ανακαλούσε. Όλα αυτά, σε ένα ταραχώδες διεθνές περιβάλλον με τις Μεγάλες Δυνάμεις και την Οθωμανική Αυτοκρατορία να κινούνται με ευελιξία στη διεθνή διπλωματική σκακιέρα και το ελληνικό κράτος να παρακολουθεί παθητικά, ανίσχυρο για να υποστηρίξει τον αγώνα των Κρητικών.- «Ελευθερία ή Θάνατος», «Ένωσις ή Θάνατος»: τα συνθήματα συνεγείρουν τους Κρητικούς αλλά και την ελληνική και διεθνή κοινή γνώμη. Τα γεγονότα συγκλονιστικά, πέρα από κάθε λογικό υπολογισμό, καθώς οι εκάστοτε συσχετισμοί δυνάμεων δεν ευνοούσαν τους Κρητικούς.
- Οι πρωταγωνιστές ανάγονται στη σφαίρα του θρύλου. Ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα και το 1821, ο Δασκαλογιάννης, η Χρυσή Τσεπέτη με το συγκλονιστικό της μαρτύριο στο Θέρισο, ο Μιχαήλ Κόρακας, οι Χάληδες. Και στη συνέχεια οι μάρτυρες του Αρκαδίου, ο Καγιαλές, και τόσοι άλλοι, αμέτρητοι ήρωες, γνωστοί ή λιγότερο γνωστοί ή παντελώς άγνωστοι σε εμάς. Ήρωες και ηρωισμοί που έγιναν σύμβολα και συμβολισμοί και πέρασαν στην αιωνιότητα.
Η «πρώτη λευτεριά» της Κρήτης, όπως την είπε ο Παντελής Πρεβελάκης, η αυτόνομη Κρητική Πολιτεία γίνεται πραγματικότητα το 1898 υπό την τυπική επικυριαρχία του σουλτάνου και με τον ουσιαστικό έλεγχο των Μεγάλων Δυνάμεων. Με ύπατο αρμοστή τον πρίγκιπα Γεώργιο, γιο του βασιλιά των Ελλήνων. Στο νησί επικρατεί ενθουσιασμός.
- Στην Αναφορά στον Γκρέκο ο Καζαντζάκης γράφει για τον πατέρα του: «Πετάχτηκε απάνω ο κύρης, έσκυψε τρεις φορές κι άγγιξε το χώμα. Έκαμε το σταυρό του και πήγε γραμμή στον μπαρμπέρη· δεν είχε ποτέ του βάλει ξουράφι στο μάγουλό του, άφηνε τα γένια του να ποταμίζουν στο στήθος του, γιατί είχε πένθος· πενθούσε για την Κρήτη που ήταν σκλάβα· γι’ αυτό και δε γελούσε και θύμωνε σαν έβλεπε χριστιανό να γελάει· καταντούσε το γέλιο να τού φαίνεται πράξη αντιπατριωτική· Μα τώρα, δόξα σοι ο Θεός, η Κρήτη λευτερώθηκε!».
Όμως οι μεγάλες προσδοκίες σύντομα διαψεύστηκαν. Ο Πρίγκιπας είχε μία παιδαριώδη αντίληψη των όρων της διεθνούς διπλωματίας και ήταν εξαιρετικά αυταρχικός. Η μετωπική σύγκρουση με τον φιλελεύθερο υπουργό του Ελευθέριο Βενιζέλο ήταν αναπόφευκτη. Η επανάσταση ήταν μονόδρομος. Αυτή τη φορά κέντρο ήταν το Θέρισο, με την ηγετική τριανδρία Βενιζέλος-Φούμης-Μάνος και τη συμμετοχή εκατοντάδων αγωνιστών από ολόκληρο το νησί.
- Η επανάσταση οδήγησε στην αντικατάσταση του Πρίγκιπα από τον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Ταυτόχρονα συνέβαλε αποφασιστικά στη διεθνοποίηση του Κρητικού ζητήματος και ανέδειξε το άστρο του Βενιζέλου έξω από τα όρια του νησιού.
Το 1908 οι Κρητικοί κηρύσσουν μονομερώς την ένωση. Η ελληνική κυβέρνηση, παρότι ενθάρρυνε την κίνηση αυτή, δεν προχώρησε σε επίσημη αναγνώριση για να αποφύγει την αντίδραση της Τουρκίας και γενικότερα τις διεθνείς περιπλοκές. Οι εκπρόσωποι των Δυνάμεων απαιτούν να υποσταλεί η ελληνική σημαία που είχε υψωθεί στον Φιρκά. Κανείς Κρητικός δεν θα το πράξει. Τελικά άγημα του ευρωπαϊκού στόλου αναλαμβάνει να αποκόψει τον ιστό.
- Οι διεθνείς ισορροπίες είναι λεπτές, ο Βενιζέλος, που αναλαμβάνει πρωθυπουργός της Ελλάδας το 1910, ακροβατεί σε τεντωμένο σχοινί. Τον Μάιο του 1912 αντιπρόσωποι της Κρήτης επιχειρούν να εισέλθουν στην ελληνική Βουλή και χιλιάδες Αθηναίοι διαδηλώνουν υπέρ τους. Ο Βενιζέλος τους εμποδίζει, τους απωθεί με δυνάμεις στρατού και χωροφυλακής. Είναι προσηλωμένος στον μεγάλο σκοπό και γνωρίζει τον κίνδυνο πολεμικής εμπλοκής με την Τουρκία. Άσπρισαν τα μαλλιά του να αγωνίζεται για την ένωση, έλεγε αργότερα ο ίδιος, και εκείνη την ώρα ήταν υποχρεωμένος να σταθεί απέναντι στους παλιούς του συναγωνιστές και στην κοινή γνώμη.
Το επόμενο διάστημα, με τις συντονισμένες κινήσεις του, δημιουργούνται νέα δεδομένα. Η Ελλάδα έχει συνάψει συμμαχίες και είναι πλέον προετοιμασμένη στο στρατιωτικό πεδίο. Τον Οκτώβριο του 1912 οι Κρητικοί αντιπρόσωποι γίνονται δεκτοί πανηγυρικά στην ελληνική Βουλή και ο Ελευθέριος Βενιζέλος στέλνει στα Χανιά ως γενικό διοικητή Κρήτης τον Στέφανο Δραγούμη. Από εκείνη τη στιγμή η Κρήτη αποτελεί de facto τμήμα της ελληνικής επικράτειας. Λίγους μήνες αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1913, θα υποσταλούν από τη νησίδα της Σούδας οι σημαίες, τα τελευταία σύμβολα της τουρκικής επικυριαρχίας και της διεθνούς προστασίας.
- Με το τέλος των Βαλκανικών πολέμων, η Ελλάδα βρέθηκε στην πλευρά των νικητών. Το φοβικό και διεθνώς ανυπόληπτο κρατίδιο του 1910 είναι πλέον μία υπολογίσιμη περιφερειακή δύναμη, διπλάσια σε έκταση και πληθυσμό. Σε αυτό το πλαίσιο εντάχθηκε και η οριστική επίλυση του Κρητικού ζητήματος.
Κυρίες και κύριοι,
- Κάποια ιστορικά γεγονότα χαράσσονται ανεξίτηλα στη μνήμη, γίνονται ορόσημα, σύμβολα ακατάλυτα. Τα κουβαλάμε μέσα μας για μια ζωή, μας καθορίζουν. Ένα τέτοιο γεγονός είναι η 1η Δεκεμβρίου 1913.
- Ένα ορόσημο που μας καλεί να αναστοχαστούμε. Να αντιληφθούμε τη σημασία των πολιτικών ηγεσιών. Γιατί δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι η Κρήτη ευτύχησε σε αυτό το τελευταίο εξαιρετικά κρίσιμο στάδιο του Κρητικού ζητήματος να είναι πρωθυπουργός ο Βενιζέλος. Το Κυπριακό ζήτημα, μια ιστορία χαμένων ευκαιριών που μας στοιχειώνει, δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολιών.
Η παρακαταθήκη των προγόνων μας είναι βαριά. Οι αγώνες τους Η ακατάβλητη πίστη τους στην ελευθερία, η αυτοθυσία τους, μας συγκινούν, μας δείχνουν τον δρόμο του χρέους και της τιμής.
- Εμείς ασφαλώς οφείλουμε να αναδείξουμε αυτή την ιερή παρακαταθήκη. Αλλά κυρίως να τη φέρουμε στο σήμερα, να αντλήσουμε έμπνευση για τους σημερινούς αγώνες, ακόμα και αν αυτοί έχουν διαφορετικό περιεχόμενο. Το οφείλουμε σε εκείνους αλλά και στους εαυτούς μας.
Χωρίς ποτέ να ξεχνάμε τον Οδυσσέα Ελύτη: «για να πατάς στέρεα στη γη, πρέπει το ένα πόδι σου να είναι έξω από τη γη».
