Τα στοιχεία είναι ανησυχητικά: Η έκθεση του ευρωπαϊκού μηχανισμού Media Freedom Rapid Response για το 2021 (χρηματοδοτήθηκε από την Κομισιόν) τεκμηριώνει 22 περιπτώσεις κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους στις οποίες η ελευθεροτυπία στην Ελλάδα τέθηκε εν αμφιβόλω.
Αναφέρονται χαρακτηριστικά η πρόθεση του πρώην Υπουργού Προστασίας του Πολίτη Μιχάλη Χρυσοχοΐδη για περιορισμό των δημοσιογράφων σε προκαθορισμένους χώρους (για την «ασφάλειά τους»), για επιθέσεις αστυνομικών, καταγγελίες για παρακολουθήσεις και για αγωγές, πάντα με θύματα δημοσιογράφους.
Στην ετήσια έκθεση της διεθνούς δημοσιογραφικής οργάνωσης Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα (RSF) πάλι για το 2021, η χώρα μας υποχώρησε στην 70ή θέση στον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου, πέντε θέσεις κάτω σε σχέση με το 2020. Με βάση τη σχετική κατάταξη, η Ελλάδα ανήκει στις προβληματικές χώρες όσον αφορά στον συγκεκριμένο τομέα.
Η αλήθεια είναι ότι οι έρευνες και η στοιχειοθέτηση του προβλήματος είναι χρήσιμα εργαλεία, αλλά αφενός δεν δίνουν λύσεις και αφετέρου, εδώ που τα λέμε, δεν εκπλήσσουν κανένα. Όσοι παρακολουθούν τα ελληνικά ΜΜΕ αντιλαμβάνονται πως ένας συνδυασμός πραγμάτων τείνει να καταστήσει την έννοια «ελευθερία του τύπου» εντελώς θεωρητική.
Η δεκαετής οικονομική κρίση χτύπησε σφοδρά – και – τον συγκεκριμένο χώρο και είχε ως επακόλουθα την εμφάνιση νέων και λίγων ιδιοκτητών, στα χέρια των οποίων πέρασε ο έλεγχος της συντριπτικής πλειονότητας των ΜΜΕ στην Ελλάδα, καθώς και στην ραγδαία άνοδο της ανεργίας για τους δημοσιογράφους, οι οποίοι σε μεγάλο ποσοστό και προκειμένου να συνεχίσουν να βιοπορίζονται από το επάγγελμά τους, αναγκάστηκαν να κάνουν εκπτώσεις.
Ταυτόχρονα, η παραδοσιακή πρόθεση της εκάστοτε εξουσίας να χειραγωγήσει τα ΜΜΕ, βρήκε ακόμη πιο πρόσφορο έδαφος σε σχέση με το παρελθόν: αν ένα Μέσο χρειάζεται κρατική βοήθεια για παραμείνει σε λειτουργία, τότε αυτή η βοήθεια είναι μάλλον αναμενόμενο να δημιουργεί εξαρτήσεις.
Το παρόν σημείωμα δεν έχει στόχο με μεμφθεί τους εργαζόμενους στα ΜΜΕ. Ως φανατικός αναγνώστης εφημερίδων μέχρι και σήμερα και με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου (3 Μαΐου), εκφράζω απλώς τον προβληματισμό μου.
Μαζί με δυο σκέψεις.
Η πρώτη προέρχεται από προσωπική εμπειρία. Η κακή, διαπλεκόμενη δημοσιογραφία, συνήθως μεγαλώνει στις πλάτες της πολιτικής εξουσίας – για την ακρίβεια η πολιτική εξουσία αποτελεί το λίπασμά της. Ωστόσο στο Ηράκλειο ζήσαμε έντονα την άλλη όψη του νομίσματος.
Πώς δηλαδή κάποιος, εν προκειμένω ο Δήμαρχος Ηρακλείου, μπορεί να πολιτευθεί, χωρίς να συμβιβασθεί, χωρίς να «προσκυνήσει», χωρίς να καμφθεί από τις επιθέσεις και εντέλει με τον δικό του τρόπο, να νικήσει. Τούτο, παρότι εκ πρώτης όψεως δεν γίνεται εύκολα αντιληπτό, αποτέλεσε ένα μεγάλο μάθημα προς νέους πολιτευτές και ταυτόχρονα και μια μεγάλη νίκη της ελευθερίας του Τύπου.
Η δεύτερη σκέψη είναι η εξής: Ενώ συζητάμε συχνά για την ελευθερία του τύπου, οι περισσότεροι νιώθω ότι δεν την επιθυμούμε ειλικρινά. Η δυσανεξία στην αντίθετη άποψη, μας κάνει καταναλωτές – οπαδούς: αν ο δημοσιογράφος δεν λέει ή γράφει όσα εμείς θέλουμε να ακούσουμε, σπεύδουμε να τον καταχωρήσουμε στους «πουλημένους».
Είτε μας αρέσει, είτε όχι όμως, η ελευθερία του Τύπου αποτελεί θεμέλιο λίθο της δημοκρατίας. Όπως το έθεσε ο θρυλικός Αμερικανός δημοσιογράφος και παρουσιαστής Walter Cronkite: «Η δημοσιογραφία είναι αυτό που χρειαζόμαστε για να κάνουμε τη δημοκρατία να λειτουργήσει – journalism is what we need to make democracy work».
Η καλή και ανεξάρτητη δημοσιογραφία ασφαλώς. Υπάρχει. Ας την αναζητήσουμε, ώστε να της δώσουμε και την στήριξη που της αξίζει.