«Υπόθεση ενός αιώνα θα είναι η ανασκαφική έρευνα στη Λύττο καθώς από τη συνολική έκτασή της, των 1000-1500 στρεμμάτων, τη φετινή πρώτη ανασκαφική περίοδο του Ιούλιου, μπορέσαμε να «σκαλίσαμε» την επιφάνεια ενός στρέμματος, συνειδητοποιώντας τις διαστάσεις της μελλοντικής έρευνας» τόνισε στον ΣΚΑΪ Κρήτης και την Ελένη Βακεθιανάκη ο ο συνδ/ντής της αρχαιολογικής ανασκαφής, καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών του Πρίνστον Άγγελος Χανιώτης.
Σύμφωνα με τον ίδιο, η φετινή ανασκαφή στη Λύττο, με την οποία εγκαινιάστηκε ένα πενταετές ανασκαφικό πρόγραμμα της Αρχαιολογικής Εταιρείας, έκρυβε ευχάριστες εκπλήξεις κατά τις οποίες η ιστορία της περιοχής φαίνεται να είναι πολύ μεγαλύτερη από τους 14 αιώνες που ήταν γνωστοί έως σήμερα.
«Βρήκαμε πράγματα που δεν περιμέναμε να βρούμε, όπως την καταπληκτική διατήρηση των εξωτερικών τοίχων των κτιρίων, κεραμική που αρχίζει πολύ νωρίτερα από την πρώτη αναφορά της Λύττου στον Όμηρο το 700π.Χ., πρωτογεωμετρική κεραμική δύο αιώνες νεότερη ενώ ως προς το τέλος της εξεταζόμενης περιόδου, υπάρχουν ενδείξεις στη Βασιλική που ανασκάπτει η Έφορος Αρχαιοτήτων Ηρακλείου Βάσω Συθιακάκη που τη μετατοπίζουν αρκετά αργότερα χρονικά, περίπου στο 800 μ.Χ. Συνεπώς, διευθύνεται το χρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούμε να μελετήσουμε την ιστορία της Λύττου» συμπλήρωσε.
Ο Άγγελος Χανιώτης ανασκάπτει το «Βουλευτήριο» που πρωτοανέσκαψε ο Γιώργος Ρεθυμνιωτάκης πριν αρκετά χρόνια. «Δεν είναι απλώς ένα δωμάτιο συνεδριάσεων αλλά τμήμα επιμήκους κτιρίου πενήντα μέτρων περίπου, με πολλές λειτουργίες πέραν της αίθουσας των συνεδριάσεων. Πιθανότατα να υπήρχε και χώρος αφιερωμένος στη λατρεία του Ρωμαίου Αυτοκράτορα. «Στο Βουλευτήριο» η μεγάλη έκπληξη προήλθε κατά την αναζήτηση της πρόσοψης η οποία αν και ανασκάψαμε σε βάθος 2.5 μέτρων, δεν την εντοπίσαμε ακόμα. Γνωρίζουμε στοιχεία για τον εσωτερικό διάκοσμο του κτιρίου, ότι υπήρχε πλακόστρωτο από μικρές μαρμάρινες πλάκες με πολύχρωμα μάρμαρα ή σχιστόλιθο, τοίχοι από κονίαμα με χρώμα, ψηφιδωτά, πρόκειται δηλαδή για ένα πολυτελέστατο κτίριο» περιέγραψε ο κ. Χανιώτης.
Έκπληξη αποτέλεσαν επίσης οι πολλές βάσεις αγαλμάτων Ρωμαίων Αυτοκρατόρων καθώς οι Λύττιοι αφιέρωναν ένα άγαλμα κάθε χρόνο στα γενέθλια του εκάστοτε αυτοκράτορα και ένα άγαλμα σε κάποιο γυναικείο αυτοκρατορικό μέλος. «Καθώς εντοπίστηκε ακέφαλο άγαλμα, του οποίου τα χαρακτηριστικά παραπέμπουν στον αυτοκράτορα Ανδριανό, που βασίλεψε είκοσι ένα χρόνια, καταλαβαίνουμε ότι μιλάμε για ένα δάσος χάλκινων αγαλμάτων» δήλωσε με έμφαση κ. Χανιώτης προσθέτοντας ότι το ακέφαλο άγαλμα καθαρίζεται και συντηρείται γι’ αυτό και δεν έχουν γίνει γνωστές φωτογραφίες του.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι, ωστόσο, η σχέση εμπιστοσύνης που έχει αναπτυχθεί μετά της αρχαιολογικής ομάδας και των ντόπιων κατοίκων. «Έρχονται άνθρωποι και μας δίνουν πληροφορίες για αρχαιότητες τις οποίες είχαν δει ή ακούσει, πολλές δεκαετίες πριν. Σύμφωνα πάντα με τον κ. Χανιώτη, ο πρόεδρος της τοπικής κοινότητας Λύττου Χαράλαμπος Αποστολάκης μάς παρέδωσε επιτύμβια επιγραφή που εντοπίστηκε σε κεντρικό σημείο του χωριού μετά από υπόδειξη κατοίκου. Σημαντικό είναι να βελτιωθεί η προστασία της περιοχής γιατί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της κρητικής αρχαιολογίας είναι η αρχαιοκαπηλία. Οι κάτοικοι κατάλαβαν τη σημασία της ανασκαφής και σίγουρα να συνδράμουν σε αυτήν την προστασία αφού κάθε παράνομη τρύπα θα είναι ντροπή για την περιοχή» συμπλήρωσε ο κ. Χανιώτης.
