Η Ευρώπη οδεύει προς μια κρίση ενεργειακού εφοδιασμού αυτόν τον χειμώνα, που θα οδηγήσει σε ελλείψεις, υψηλές τιμές και οικονομική ύφεση, επισημαίνει έκθεση του Economist Intelligence Unit. Από την εισβολή της στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, στόχος της Ρωσίας ήταν να προμηθεύσει με φυσικό αέριο την Ευρώπη όσο το δυνατόν πιο… απρόβλεπτα και με αυτόν τον τρόπο να υπονομεύσει την οικονομική εμπιστοσύνη και την αποφασιστικότητα της ΕΕ όσον αφορά τις κυρώσεις που επέβαλε στη Μόσχα, επισημαίνει η έκθεση.
Εκτιμάται ότι η Ρωσία δεν θα αυξήσει τις ροές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη πάνω από το τρέχον 20% και πως η μειωμένη προσφορά μπορεί να δημιουργήσει σοβαρότερα προβλήματα τους επόμενους μήνες. Οι προσπάθειες για αντικατάσταση του ρωσικού φυσικού αερίου με άλλης προέλευσης καύσιμα αλλά και με υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) έχουν φέρει κάποια αποτελέσματα, αλλά δεν είναι ικανοποιητικά βραχυπρόθεσμα, δεδομένης της περιορισμένης διαθεσιμότητας προμηθειών LNG παγκοσμίως, αποθήκευσης και επαναεριοποίησής του.
Από την πλευρά της ζήτησης, η κατανάλωση στην Ευρώπη θα μειωθεί, τόσο λόγω του σχεδίου εξοικονόμησης της ΕΕ κατά 15% όσο και λόγω του αντίκτυπου των υψηλών τιμών στα νοικοκυριά. Παρόλα αυτά αναμένεται ορισμένες χώρες να μην μπορέσουν να καλύψουν τις ανάγκες τους σε φυσικό αέριο τον προσεχή χειμώνα, με τη Γερμανία να αναγκάζεται να επιβάλλει δελτίο στην κατανάλωση.
Οι αποθήκες φυσικού αερίου στην ΕΕ είναι κατά μέσο όρο γεμάτες κατά 62%. Ένας κρύος χειμώνας και η έλλειψη αλληλεγγύης στην ΕΕ θα μπορούσαν να κάνουν τα πράγματα χειρότερα, σύμφωνα με την έκθεση. Η οικονομική ζημιά που προκαλείται από αυτήν την ενεργειακή κρίση διαφέρει από χώρα σε χώρα. Θα εξαρτηθεί, επίσης, από έναν αριθμό παραγόντων που παραμένουν αβέβαιοι:
Πόσο κρύος θα είναι ο χειμώνας; Η χειμερινή κατανάλωση φυσικού αερίου στην ΕΕ από το 2014 κυμάνθηκε μεταξύ 130 – 148 δισ. κυβικά μέτρα. Επί του παρόντος, η ΕΕ έχει αποθηκευμένα 79 δισ. κυβικά μέτρα, σχεδόν τα δύο τρίτα της συνολικής χωρητικότητας. Περισσότερες χώρες θα αντιμετωπίσουν ελλείψεις φυσικού αερίου σε περίπτωση έντονου χειμώνα.
Θα επικρατήσει η αλληλεγγύη της ΕΕ; Η αλληλεγγύη θα μπορούσε να καταρρεύσει, όχι μόνο λόγω της μείωσης της ζήτησης αλλά και λόγω του τρόπου κατανομής του φυσικού αερίου στα κράτη μέλη της ΕΕ.
Πόσο εκτεταμένη θα είναι η αντικατάσταση του ρωσικού φυσικού αερίου; Εμφανίζονται αναφορές για μεταπήδηση γερμανικών βιομηχανικών επιχειρήσεων από το φυσικό αέριο σε άλλης μορφής ενέργεια. Η έκταση και η αποτελεσματικότητα αυτών των προσπαθειών θα έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη συνολική ζήτηση φυσικού αερίου της ΕΕ αυτό τον χειμώνα.
Ποιοι τομείς θα πληγούν; Οι προσπάθειες σε επίπεδο ΕΕ και επιχειρήσεων για μείωση της κατανάλωσης θα περιορίσουν την ποσότητα του φυσικού αερίου που θα είναι αναγκαία τον χειμώνα, αλλά οι πιο εκτεθειμένες χώρες θα πρέπει να λάβουν δύσκολες πολιτικές αποφάσεις για περαιτέρω μείωση της ζήτησης. Αυτές θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν το «πάγωμα» της βιομηχανικής παραγωγής, την επιβολή αυξήσεων στις τιμές, ακόμη και περιορισμούς στη χρήση της οικιακής θέρμανσης.
Οι πιο επικίνδυνες οικονομίες
Οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης θα πληγούν περισσότερο καθώς όχι μόνο θα αντιμετωπίσουν ελλείψεις φυσικού αερίου αυτόν τον χειμώνα, αλλά θα υποφέρουν από τις επιπτώσεις του δελτίου φυσικού αερίου στον γερμανικό βιομηχανικό τομέα, δεδομένης της ένταξής τους σε γερμανικές αλυσίδες εφοδιασμού. Η Ουγγαρία, η Τσεχική Δημοκρατία και η Σλοβακία βασίζονταν ιστορικά στο ρωσικό φυσικό αέριο, σχεδόν στο σύνολο των αναγκών τους και δεν έχουν πρόσβαση σε τερματικούς σταθμούς LNG. Οι εναλλακτικές προμήθειες θα πρέπει να έρθουν μέσω χωρών που επίσης πρόκειται να έχουν έλλειψη φυσικού αερίου (Γερμανία, Ιταλία και Αυστρία), επομένως η προσφορά θα είναι περιορισμένη, κάτι που θα οδηγήσει σε κατάρρευση την αλληλεγγύη της ΕΕ.
Τα ποσοστά αποθήκευσης είναι συγκριτικά υψηλά στην Τσεχική Δημοκρατία (79%) και τη Σλοβακία (70%) και λιγότερο στην Ουγγαρία (51%), αλλά δεν επαρκούν για να καλύψουν όλες τις ανάγκες σε φυσικό αέριο. Η Ουγγαρία ελπίζει να αξιοποιήσει τις θερμές σχέσεις που έχει με τη Ρωσία στις διαπραγματεύσεις για νέες προμήθειες μέσω του Balkan Stream. Εν τω μεταξύ, η αγορά αερίου στην αγορά spot είναι πολύ ακριβή (οι τιμές φέτος και είναι τετραπλάσιες από αυτές στις ΗΠΑ).
Ο αρνητικός οικονομικός αντίκτυπος θα γίνει περισσότερο αισθητός στον βιομηχανικό τομέα, λόγω χαμηλότερης ενεργειακής απόδοσης σε αυτές τις χώρες από τον μέσο όρο της ΕΕ, κάτι που σημαίνει ότι τα κέρδη των επιχειρήσεων θα πληγούν δυσανάλογα από τις υψηλές τιμές στην ενέργεια. Οι τομείς που θα πληγούν περισσότερο από τις ελλείψεις φυσικού αερίου θα είναι τα βασικά μέταλλα και τα χημικά.
Στον τομέα των νοικοκυριών, πολιτικές για την προστασία των καταναλωτών από την αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου αναθεωρούνται: στην Ουγγαρία η χρήση ενέργειας πάνω από τον μέσο όρο των νοικοκυριών χρεώνεται τώρα με τιμές κοντά στην αγορά, ενώ η Τσεχική Δημοκρατία θα αυξήσει το τέλος από τον Σεπτέμβριο. Η Σλοβακία σχεδιάζει να διατηρήσει τα μέτρα προστασίας των καταναλωτών, ωστόσο οι σφιχτοί προϋπολογισμοί των νοικοκυριών αναμένεται να περιορίσουν τις καταναλωτικές δαπάνες. Ο Economist αναθεωρεί προς τα κάτω τις προβλέψεις για την ανάπτυξη σε αυτές τις οικονομίες κατά περίπου 4 ποσοστιαίες μονάδες, με το ισχυρό «χτύπημα» να έρχεται κυρίως το 2023.
Περίπου το ένα τρίτο των ευρωπαϊκών χωρών είναι πιθανό να αντιμετωπίσει ελλείψεις (αριστερά). Η πλειοψηφία της Ευρώπης θα πληγεί από την έκθεση σε δευτερογενείς επιδράσεις λόγω έλλειψης φυσικού αερίου (δεξιά)
Εξάρτηση από ρωσικό φυσικό αέριο
Οι χώρες της κεντρικής Ευρώπης παραμένουν οι πιο ευάλωτες στο ενδεχόμενο η Ρωσία να διακόψει τις ροές φυσικού αερίου. Η Γερμανία, η μεγαλύτερη οικονομία και βιομηχανικός τομέας στην ΕΕ, θα πρέπει να μεριμνήσει για την ενέργεια. Από τη γερμανική οικονομία θα επηρεαστούν χώρες όπως η Τσεχική Δημοκρατία, η Σλοβακία, η Ουγγαρία και η Αυστρία.
Κίνδυνος υψηλού πληθωρισμού
Αν και ορισμένες χώρες είναι λιγότερο άμεσα εκτεθειμένες, οι ελλείψεις θα ανεβάσουν τις τιμές της ενέργειας σε επίπεδα ρεκόρ. Χώρες της ανατολικής Ευρώπης, όπως η Βουλγαρία και η τα κράτη της Βαλτικής, θα είναι ιδιαίτερα ευάλωτες σε υψηλότερο πληθωρισμό.
Εναλλακτικές προμήθειες
Η ΕΕ έχει διαφοροποιήσει εν μέρει τις εισαγωγές φυσικού αερίου από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία λόγω αυξημένης προσφοράς LNG αλλά και φυσικού αερίου μέσω νορβηγικού αγωγού. Προμηθευτές μικρότερης κλίμακας, όπως η Αλγερία και το Αζερμπαϊτζάν, παρέχουν μερικώς ανακούφιση. Ωστόσο, ορισμένες χώρες της ΕΕ εξακολουθούν να στερούνται υποδομών LNG ή αγωγών για να καταφέρουν αλλαγές στις προμήθειες. Συνεπώς, η αντικατάσταση του ρωσικού φυσικού αερίου θα είναι άνιση.
Πολλές ευρωπαϊκές χώρες θα αντιμετωπίσουν διπλή απειλή
Η Γερμανία είναι μια σημαντική οικονομία στην ΕΕ – αντιπροσωπεύει το ένα τέταρτο του ΑΕΠ του μπλοκ. Ετσι, μια ύφεση που προκαλείται από τις ελλείψεις φυσικού αερίου θα έχει σοβαρές δευτερογενείς επιπτώσεις. Ο βιομηχανικός τομέας αντιπροσωπεύει σχεδόν το 30% του ΑΕΠ της Γερμανίας και η εξάρτηση από το ρωσικό αέριο είναι υψηλή, στο 35% (αν και μειωμένη σχετικά με το προ πολέμου 55% λόγω των περισσότερων εισαγωγών από Νορβηγία, των αυξημένων προμηθειών LNG και της επανεκκίνησης των εργοστασίων ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα). Αναμένεται ότι η κύρια ζημιά στην οικονομία θα προέλθει από τις ενεργοβόρες βιομηχανίες, όπως τα χημικά, ο χάλυβας, το γυαλί και τα λιπάσματα, που θα είναι οι πρώτες που θα έρθουν αντιμέτωπες με το δελτίο φυσικού αερίου.
Ωστόσο, οι υψηλές τιμές και η κατάρρευση της εμπιστοσύνης επηρεάζουν ήδη άλλους τομείς όπως την αυτοκινητοβιομηχανία, με τις επιπτώσεις να αγγίζουν την Ιταλία, την Αυστρία και την κεντρική Ευρώπη.Η Ιταλία έχει επίσης μεγάλο βιομηχανικό τομέα (24% του ΑΕΠ) και υψηλή εξάρτηση από το ρωσικό αέριο (40%, αν και μειώθηκε στο 25% λόγω των υψηλότερων εισαγωγών από την Αλγερία, το Αζερμπαϊτζάν και αλλού). Ωστόσο, η γεωγραφική θέση της Ιταλίας, με πρόσβαση σε άλλους αγωγούς και υποδομές LNG, την κάνει λιγότερο ευάλωτη σε ελλείψεις φυσικού αερίου από τη Γερμανία. Ως εκ τούτου, το δελτίο είναι πιθανό να είναι περιορισμένο στην Ιταλία.Ωστόσο, οι τομείς της μηχανικής και της μεταλλουργίας στο βόρειο τμήμα της χώρας είναι περισσότερο εκτεθειμένοι σε ελλείψεις φυσικού αερίου. Στην Αυστρία, η χαρτοβιομηχανία και οι χαλυβουργίες καταναλώνουν το περισσότερο φυσικό αέριο. Ο Economist αναθεωρεί προς τα κάτω τις προβλέψεις του για την ανάπτυξη σε αυτές τις οικονομίες κατά 2-3 ποσοστιαίες μονάδες, κυρίως το 2023.
Δευτερεύουσες επιπτώσεις: Βουλγαρία, χώρες της Βαλτικής και άλλες
Οι υψηλές τιμές της ενέργειας θα περιορίσουν την οικονομική δραστηριότητα σε ολόκληρη την ΕΕ αυτόν τον χειμώνα, ακόμη και σε χώρες που έχουν αποφύγει τις ελλείψεις φυσικού αερίου, όπως η Βουλγαρία και οι χώρες της Βαλτικής, όπου η επιβάρυνση στο «καλάθι της νοικοκυράς» θα επηρεάσει την οικονομία.
Ισπανία και Ηνωμένο Βασίλειο αντιμετωπίζουν ήδη πολύ υψηλές τιμές. Ο Economist αναθεωρεί προς τα κάτω τις προβλέψεις για ανάπτυξη σε αυτές τις χώρες, κατά 0,5-1,5 ποσοστιαίες μονάδες.
Ενεργειακός εφοδιασμός της Ευρώπης και χρονοδιάγραμμα
• Βραχυπρόθεσμα: ο Economist αναμένει ύφεση στην Ευρώπη αυτόν τον χειμώνα, με τον μεγαλύτερο οικονομικό αντίκτυπο να έρχεται το τέταρτο τρίμηνο του 2022 και το πρώτο τρίμηνο του 2023. Ένα μη υποστηρικτικό παγκόσμιο πλαίσιο – δεδομένης της νομισματικής σύσφιξης των ΗΠΑ, της επιβράδυνσης της ανάπτυξης της Κίνας και της αυξανόμενης νευρικότητας των επενδυτών – θα επιδεινώσει την ευρωπαϊκή ύφεση.
• Μεσοπρόθεσμα: Η αναπλήρωση της αποθήκευσης φυσικού αερίου το 2023 θα είναι δύσκολη, δεδομένου ότι τα αποθέματα είναι πιθανό να έχουν εξαντληθεί πλήρως αυτό τον χειμώνα. Η μετάβαση από τη Ρωσία, ως πηγή ενέργειας, προς το LNG και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα χρειαστούν χρόνο, ενώ η αναβίωση της ενέργειας με καύση άνθρακα σε ορισμένες χώρες θα σημαίνει προσωρινή οπισθοδρόμηση στη μείωση των εκπομπών ρύπων. Ο χειμώνας του 2023-2024 είναι πιθανόν να είναι δύσκολος.
• Μακροπρόθεσμα: ο ενεργειακός εφοδιασμός της ΕΕ θα είναι πιο οικολογικός και πιο ανθεκτικός (αν και εξακολουθεί να εξαρτάται από τις εισαγόμενες εισροές για ανανεώσιμες τεχνολογίες). Οι υψηλές τιμές ενέργειας θα δώσουν κίνητρα σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις να επενδύσουν σε μεγαλύτερη ενεργειακή απόδοση. Η γεωπολιτική μόχλευση της Ρωσίας στο ευρωπαϊκό μπλοκ θα εξασθενήσει. Ωστόσο, αυτή η μετάβαση θα διαρκέσει αρκετά χρόνια και θα επιφέρει ισχυρό οικονομικό αντίκτυπο και πολιτική αναταραχή.
