Με αφορμή την έρευνα της Εισαγγελίας στο Δήμο Ηρακλείου για τις … περίεργες (;) διαβάσεις
Είναι γνωστό ότι μια πόλη αποτελείται από οικοδομικά τετράγωνα και δρόμους. Και τα μεν και οι δε είναι τόποι ζωής για την πόλη, με τη διαφορά ότι οι δρόμοι έχουν μια ιδιαίτερη αξία ως υπόβαθρο της κοινωνικής λειτουργίας της, ως δημόσιοι χώροι, τόποι συλλογικής ζωής και επικοινωνίας.
Όσο η κυκλοφορία των οχημάτων δεν ήταν επικίνδυνη για τον πεζό, τα πράγματα ήταν έτσι. Όταν οχήματα και ταχύτητες άρχισαν να αυξάνουν τότε οι δρόμοι από ενοποιητικά στοιχεία μετατράπηκαν σε φράγματα που τεμάχισαν την αστική επιφάνεια και αποθάρρυναν το περπάτημα, το ποδήλατο και τα άλλα ήπια μέσα.
Εφευρέθηκαν έτσι τα πεζοδρόμια και μαζί με αυτά και οι διαβάσεις. Πεζοδρόμια και διαβάσεις πρέπει να αποτελούν ενιαία υποδομή- διαδρομή για τον πεζό. Εκεί όπου τα πεζοδρόμια, χάρις κυρίως στο πλάτος τους, μπορούν να παίξουν το ρόλο τους, εκεί συνοδεύονται και από πλήρες δίκτυο διαβάσεων. Εκεί όπου τα πεζοδρόμια είναι δήθεν, ανάλογα υστερούν ή ακόμη και απουσιάζουν οι διαβάσεις.
Τα πεζοδρόμια είναι λοιπόν καταφύγια για τον πεζό, ο δε σκοπός των διαβάσεων είναι να εξασφαλίζουν με κάποια ασφάλεια την επικοινωνία μεταξύ των απέναντι πεζοδρομίων και να ειδοποιούν τον οδηγό να σταματά αντιλαμβανόμενος ότι θα διασχίσει ένα πολύ διαφορετικό τμήμα δρόμου όπου προτεραιότητα έχει ο πεζός.
Στην υπόλοιπη Ευρώπη, τα τελευταία χρόνια, οι διαβάσεις προσελκύουν την προσοχή και αναγνωρίζονται ως αιχμή του δόρατος των ασκούμενων πολιτικών βιώσιμης κινητικότητας. Πράγματι, εδώ και δεκαπέντε χρόνια, οι λεγόμενες Στρατηγικές ή Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας – ΣΒΑΚ (Sustainable Urban Mobility Plans – SUMP), που έχουν συμπληρώσει και εν μέρει αντικαταστήσει τις συμβατικές κυκλοφοριακές μελέτες, στοχεύουν στη μείωση των κυκλοφορούντων οχημάτων και των ταχυτήτων και στην ενίσχυση της δημόσιας συγκοινωνίας, του ποδηλάτου και του περπατήματος. Ως προς το τελευταίο, δίνουν μεγάλη έμφαση στην ενίσχυση της ανθρώπινης παρουσίας στο δρόμο και στους ανοικτούς δημόσιους χώρους γενικότερα, η οποία είχε συρρικνωθεί από ένα οδικό περιβάλλον όλο και περισσότερο εχθρικό. Αλλάζουν χρώμα σε τμήματα του οδοστρώματος, τοποθετούν ακανόνιστα σύμβολα, δημιουργούν μικρούς κυκλικούς κόμβους ζωγραφισμένους στη θέση των διασταυρώσεων, αντικαθιστούν ακόμα και τις διαβάσεις με άλλα σχήματα. Όλα τα παραπάνω γίνονται με στόχο την αύξηση της προσοχής του οδηγού και τη μείωση της ταχύτητάς του.
Διαγώνιες διαβάσεις στο Μπιλμπάο, Ισπανία
Εναλλακτικές διαβάσεις και «ζωγραφισμένοι» κυκλικοί κόμβοι στη Ναντ, Γαλλία
Πιλοτικές διαβάσεις και σχέδια στο οδόστρωμα στο Παρίσι, Γαλλία
Διάβαση στη Ζυρίχη, Ελβετία
Ζωντανή, υγιής και παραγωγική πόλη είναι εκείνη που προσφέρεται στον πεζό, που του εγγυάται άμεση προσπέλαση των προορισμών του, ασφαλή, άνετη και ευχάριστη. Αυτό σημαίνει φαρδιά πεζοδρόμια, με καλό φωτισμό, πράσινο και παγκάκια και καλά σημασμένες διαβάσεις ή όπου δεν μπορούν όλα αυτά να υπάρχουν δρόμοι ήπιας κυκλοφορίας και χρήστες του δρόμου με αλληλοσεβασμό και γνώση για το «ήπιο» του χαρακτήρα της οδού.
Χάρις στις διαβάσεις οι πεζοί μπορούν να έχουν μια ασφαλέστερη κίνηση στην πόλη, αρκεί να τους οδηγούν άμεσα στον προορισμό τους, κάτι για το οποίο οι πεζοί είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι, διότι οι περιπορείες είναι δυσάρεστες για άτομα που έχουν αναπηρίες, είναι ηλικιωμένα, κουβαλούν βάρη, ή απλά βιάζονται, ενώ για τους επιβάτες ενός οχήματος είναι … πολύ λιγότερο ενοχλητικές.
Ένας ακόμα τρόπος που εγγυάται άμεση προσπέλαση των υποδομών, όπως συναντάται πολύ συχνά στις πόλεις του κόσμου, είναι η υπερύψωση των διαβάσεων στο ύψος των πεζοδρομίων, έτσι ώστε ο πεζός να μη χρειάζεται να κατεβαίνει στο οδόστρωμα και μετά να ξανανεβαίνει μειώνοντας σημαντικά και την έκθεση στον κίνδυνο από την πλευρά της οδικής ασφάλειας (βλ. περίπτωση παραλιακής λεωφόρου έμπροσθεν Ιστορικού Μουσείου).
Μια παραλλαγή της υπερύψωσης των διαβάσεων στην στάθμη του πεζοδρομίου είναι η μείωση ακόμη και η πλήρης κατάργηση της υψομετρικής διαφοράς μεταξύ οδοστρώματος και πεζοδρομίου, που εφαρμόζεται συστηματικά σε περιοχές ανάπλασης (βλ. και στην περίπτωση Δικαιοσύνης), όπου το όριο ταχύτητας μειώνεται στα 30 ή και στα 20 χλμ/ώρα εάν επιτρέπεται η διέλευση τροχοφόρων.
Πρόσφατα ο Δήμος Ηρακλείου στο πλαίσιο της εβδομάδας κινητικότητας (16-22 Σεπτεμβρίου 2018) προέβη σε δράσεις ευαισθητοποίησης με δεκάδες δραστηριότητες και εκδηλώσεις στις οποίες συμμετείχαν οι φορείς της πόλης, οι σχολικές κοινότητες και απλός κόσμος που συγκεντρώθηκε για να συμμετάσχει σε αυτή τη μεγάλη ευρωπαϊκή γιορτή.
Μια από τις δράσεις ήταν και η προσωρινή «ακύρωση» των κλασσικών μόνιμων διαγραμμίσεων των διαβάσεων από άλλα σχήματα που συνδέονται με την ιστορική προέλευση της πόλης του Ηρακλείου (ενδ. Νεώρια). Πρόκειται για μια δράση που έγινε παρουσία της δημοτικής αρχής, των φορέων, της αστυνομίας, του τεχνικού κόσμου καθώς και πλήθους ατόμων που μετείχε στην εκδήλωση χρωματίζοντας ή απλά συζητώντας εκεί δίπλα για … το «λόγο που δίνουμε σημασία σε μία διάβαση».
Η προσωρινή αυτή παρέμβαση, στο πλαίσιο μιας τόσο σημαντικής εκδήλωσης με στόχο την ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ του κόσμου για το ρόλο του οδικού χώρου έγινε σύμφωνα με το Άρθρο 5 παράγραφος 7 του ΚΟΚ που αναφέρει ότι «σε περίπτωση ανάγκης προσωρινής ακύρωσης των μόνιμων διαγραμμίσεων με αντικατάσταση με άλλες, οι προσωρινές αυτές διαγραμμίσεις πρέπει να είναι χρώματος άλλoυ από τo συνήθως χρησιμoπoιoύμενo και από υλικό πoυ να εξαλείφεται εύκoλα. Για τις πρoσωρινές αυτές διαγραμμίσεις oδών, μπoρεί να χρησιμoπoιoύνται ανακλαστήρες, φωτεινoί δείκτες, κώνoι και oπoιoδήπoτε άλλo κατάλληλo υλικό ή αντικείμενo».
Σε διάστημα λίγων ημερών η προσωρινή αυτή παρέμβαση απομακρύνθηκε από το Τμήμα Κυκλοφορίας και Συγκοινωνιών του Δήμου με εντολή του Τμήματος Τροχαίας διότι «αλλοίωνε» τα χαρακτηριστικά των διαβάσεων πεζών.
Λίγο καιρό μετά ήρθε και η κλήση για απολογία από το γραφείο του Εισαγγελέα για το … λάθος (;) που πραγματοποίησε ο Δήμος. Λάθος να σημειωθεί … που σε άλλες πόλεις το τολμούν με συνεργασίες Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και Συλλόγων Γονέων, Τροχαίας και Δήμων. Να σημειωθεί ακόμα ότι σε όλο τον κόσμο κάθε νέος σχεδιασμός σήμανσης εφαρμόζεται πιλοτικά ώστε να διαπιστώνεται η επάρκεια και αποτελεσματικότητά του.
Η προσωρινή διάβαση που σχεδιάστηκε με τη συνεργασία του Δήμου και του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Νομού Ηρακλείου, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Κινητικότητας
Άλλες προσωρινές διαβάσεις που σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν από το Δήμο Ηρακλείου στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Κινητικότητας 2018
Αντίστοιχες παρεμβάσεις έγιναν με επισήμανση μπλε υποβάθρου παρακείμενων διαβάσεων περιφερειακά της Πλ. Ελευθερίας. Το μπλε που χρησιμοποιήθηκε είναι ένα χρώμα που κατά κανόνα χρησιμοποιείται για τη σήμανση υποδομών ΑΜΕΑ και γενικά εμποδιζόμενων ατόμων.
Στόχος του Δήμου μέσα από αυτές τις παρεμβάσεις ήταν η ΑΝΑΔΕΙΞΗ της κλασσικής διάβασης, η ευαισθητοποίηση των οδηγών για την … ΠΡΟΣΟΧΗ που πρέπει να δείχνουν στο δρόμο των πεζών, στις ράμπες ΑΜΕΑ, στα πεζοδρόμια και γενικά στα λιγοστά στοιχεία που παρέχουν κάποια ασφάλεια στους ευάλωτους χρήστες του δρόμου.
Και όντως στις παραπάνω διαβάσεις στις οποίες έγινε πιλοτική εφαρμογή με προσθήκη χρώματος μετρήθηκε μεταβολή 22%, 30% και 48% στην παραχώρηση προτεραιότητας στον πεζό σε διάστημα 12 ημερών (τα αποτελέσματα αφορούν στις διαβάσεις στην οδό Ανεμογιάννη στο ύψος του τέρματος της πιάτσας ταξί, στην οδό Ανεμογιάννη πλησίον της στάσης του λεωφορείου και επί της Αβέρωφ αντίστοιχα).
Γιατί; Από περιέργεια για το τι είναι το νέο «χαλί» της πόλης; Από χιούμορ μήπως είναι η σημαία και δεν πρέπει να την πατάμε; Από ξαφνική οδική συνείδηση; Δεν το γνωρίζουμε αλλά πέτυχε.
Αντίστοιχα στο σχεδιασμό του δήμου περιλαμβάνονται ανάλογες παρεμβάσεις σε διαβάσεις εκεί που ο πληθυσμός είναι κατά κανόνα ευάλωτος, δηλαδή σε περιοχές γύρω από σχολεία, εκκλησίες, ΚΑΠΗ, αθλητικές εγκαταστάσεις.
Ας είμαστε ειλικρινείς. Σε ελληνικές πόλεις όπως είναι το Ηράκλειο, διαπιστώνονται καθημερινά δεκάδες παρανομίες στον οδικό χώρο κυκλοφορίας των μηχανοκίνητων μέσων, ενώ είναι πολύ μεγάλα τα εμπόδια στην κίνηση του πεζού, με καταλήψεις πεζοδρομίων από κάθε είδους εμπόδια, τραπεζοκαθίσματα, πέργκολες, πινακίδες και εμπορεύματα καταστημάτων, κολόνες, κολωνάκια, pillars και καφάο από τα δίκτυα κοινής ωφέλειας, παράνομη στάθμευση από οχήματα και δίκυκλα, στενά πεζοδρόμια, ανυπαρξία πεζοδρομίων κ.α..
Στην πλειονότητα των διασταυρώσεων διαβάσεις δεν υπάρχουν. Μακάρι η ευαισθησία που επιδεικνύεται για την προάσπιση των ελάχιστων διαβάσεων που υπάρχουν στην πόλη να επιδεικνυόταν στην αναζήτηση λύσεων για να γίνουν οι συνθήκες για τους πεζούς πιο ασφαλείς. Είναι προφανές ότι χρειάζονται περισσότερες διαβάσεις και ότι οι νέες διαβάσεις πρέπει να είναι διαφορετικές από αυτές που σχεδιάστηκαν εδώ και πάρα πολλές δεκαετίες, όταν οι προτεραιότητες ήταν διαφορετικές, όταν κανείς δεν έδινε προσοχή στον πεζό, όλα τα έργα ήταν προσανατολισμένα στην εξυπηρέτηση του αυτοκινήτου.
Αυτό γίνεται σε Ευρώπη και Αμερική, με έρευνα για νέες μορφές διαβάσεων και προφανώς για καλύτερες λύσεις που θα μπορέσουν να βρεθούν μόνο αν εφαρμοστούν πιλοτικά. Η ευρωπαϊκή εβδομάδα κινητικότητας στην οποία συμμετέχει επίσημα η Ελλάδα και ο Δήμος Ηρακλείου μεταξύ άλλων γίνεται ακριβώς για αυτό τον σκοπό. Γίνεται επίσης, όπως και σε δεκάδες άλλες πόλεις σε όλο τον κόσμο, εκείνες τις ημέρες, για να ευαισθητοποιηθούν οι πολίτες και οι δημοτικές αρχές και να αντιληφθούν ότι ο δρόμος πρέπει να είναι πιο ανθρώπινος, πιο φιλόξενος, πιο φιλικός, πιο ασφαλής και πιο όμορφος.
Η αλλαγή δε θέλει πάντοτε μόνο λεφτά ή θαύματα. Θέλει πάνω από όλα ανοιχτό μυαλό, συνεργασία και παρατήρηση. Οι σχεδιασμένες παρεμβάσεις για την ενίσχυση της οδικής ασφάλειας της πόλης του Ηρακλείου και δη περιφερειακά κρίσιμων υποδομών όπως τα σχολεία, δεν θα ήταν σκόπιμο να σταματήσουν με αφορμή την πρόσφατη έρευνα της εισαγγελίας, αλλά αντίθετα θα έπρεπε να γίνουν απαιτητές από φορείς και πολίτες και να υλοποιούνται με τη συνεργασία όλων των κρίσιμων οργανισμών και φορέων.
Πολλές ευχές για μία χαρούμενη και δημιουργική χρονιά!