Όχι μια, αλλά δύο φορές μέσα στον περασμένο μήνα ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός (ISS), αξίας 150 δισεκατομμυρίων δολαρίων, λίγο έλειψε να χτυπηθεί από διαστημικά σκουπίδια: από τα εκατοντάδες εκατομμύρια που αιωρούνται στο Διάστημα και παραμένουν επί μακρόν σε τροχιά πάνω από τα κεφάλια μας, μέχρι να πέσουν κάποια στιγμή τυχαία και συχνά ανεξέλεγκτα στη Γη.
Πρόκειται για ένα ευρύ φάσμα αντικειμένων: από κομμάτια εγκαταλελειμμένων διαστημόπλοιων και χρησιμοποιημένους προωθητικούς πυραύλους μέχρι βίδες, μπουλόνια και εργαλεία που χάθηκαν κατά τη διάρκεια διαστημικών περιπάτων.
Για τον ISS -που απέφυγε την επαφή με ελιγμούς, καίγοντας σημαντικές ποσότητες πανάκριβων καυσίμων- τα επεισόδια του Μαρτίου δεν ήταν φυσικά τα πρώτα κινδύνου σύγκρουσης, ούτε και τα τελευταία.
Επίσης, δεν είναι ο μόνος που τον αντιμετωπίζει.
Υφίσταται για διαστημικές αποστολές και τους περίπου 7.200 λειτουργικούς δορυφόρους -τηλεπικοινωνιακούς, μετεωρολογικούς, χαρτογραφικούς, ωκεανογραφικούς και στρατιωτικού- που βρίσκονται σήμερα στο Διάστημα, το οποίο τείνει πια να γίνει μια αχανής… χωματερή.
Υπολογίζεται ότι εκεί περιφέρονται σχεδόν «αδέσποτα» περίπου 36.500 αντικείμενα (ολόκληρα ή συντρίμμια) μεγέθους από δέκα εκατοστά εκατοστών και άνω -συμπεριλαμβανομένων εξαρτημάτων διαστημοπλοίων και περίπου 2.500 ανενεργών δορυφόρων- καθώς και ένας σκασμός μικρότερα, που αν και φαντάζουν ασήμαντα σε μέγεθος, η ιλιγγιώδης ταχύτητά τους τα καθιστά δυνητικά καταστροφικά.
Εκτιμάται ότι φτάνουν σε αριθμό περίπου το 1 εκατομμύριο όσα είναι από 1-10 εκατοστά. Τουλάχιστον 130 εκατομμύρια υπολογίζονται όσα είναι ακόμη πιο μικρά.
Κοντολογίς μιλάμε για «κάθε αντικείμενο ανθρώπινης κατασκευής σε τροχιά γύρω από τη Γη που δεν εξυπηρετεί πλέον μια χρήσιμη λειτουργία», όπως ορίζει τα διαστημικά σκουπίδια η NASA.
Το πρώτο ήταν ο σοβιετικός δορυφόρος Σπούτνικ, που τέθηκε εκτός λειτουργίας μόλις τρεις εβδομάδες μετά την εκτόξευσή του, το 1957. Έκτοτε έχουν πολλαπλασιαστεί με απίστευτους ρυθμούς.
Με περισσότερους από 9.000 τόνους διαστημικών σκουπιδιών σήμερα σε τροχιά, οι πιθανοί κίνδυνοι για τους λειτουργικούς δορυφόρους, τα διαστημόπλοια και τη ζωή στη Γη γίνονται πολύ πραγματικοί.
Διαστημικό… κομφούζιο
Καθώς ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός επεκτείνεται πια πέραν της γήινης ατμόσφαιρας, με όλο και περισσότερες χώρες και εταιρείες μπαίνουν στο διαστημικό «παιχνίδι», το πρόβλημα των διαστημικών σκουπιδιών γίνεται όλο και πιο οξύ.
Ενώ παλαιότερα έμπαιναν κάθε χρόνο σε τροχιά έως 100 δορυφόροι, ο αριθμός τους ξεπέρασε τους 1.000 το 2020, τους 2.000 το 2022 και εφεξής εκτιμάται ότι θα αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς, καθώς περισσότερες χώρες και εταιρείες μπαίνουν στο «παιχνίδι».
Σύμφωνα με την Ένωση Ανησυχούντων Επιστημόνων (Union of Concerned Scientists), από τους περίπου 1.700 δορυφόρους που ήταν το 2016 σε χαμηλή τροχιά (LEO) φτάσαμε πέρυσι στους 5.400. Μέχρι το 2030 μπορεί να είναι έως και 57.000, με το 73% να ανήκει στον στόλο Starlink της SpaceX του Έλον Μασκ.
Στην παρούσα φάση, το Δίκτυο Διαστημικής Επιτήρησης (SSN) του αμερικανικού Πενταγώνου παρακολουθεί στενά περίπου 27.000 κομμάτια τροχιακών συντριμμιών διαμέτρου 5 εκατοστών και άνω.
Ωστόσο οι τρόποι αποτελεσματικής επίλυσης του προβλήματος ακόμη αναζητούνται…
Εδώ και χρόνια, επιστήμονες και μηχανικοί εργάζονται πάνω σε διάφορες λύσεις, κυρίως με επίκεντρο υψηλής τεχνολογίας πανάκριβα ρομπότ, που θα μπορούσαν να συλλέγουν διαστημικά σκουπίδια ή να ωθούν πιο μακριά στο Διάστημα, μακριά από την τροχιά γύρω από τη Γη.
Εξετάζονται επίσης άλλες, πιο φθηνές εναλλακτικές, π.χ. με τη χρήση στόλων drones για την προσάρτηση ειδικών μπαλονιών στα διαστημικά συντρίμμια, οδηγώντας τα στη συνέχεια σε μια ελεγχόμενη πτώση στη Γη, μέχρι να καούν στην ατμόσφαιρα.
Η αποτελεσματικότητά τους ωστόσο αναμένεται να είναι μηδαμινή στα μικρά διαστημικά συντρίμμια, που παραμένουν επικίνδυνα και δύσκολα εντοπίσιμα.
Ακόμη και στο μέγεθος ενός βατόμουρου, εξηγούν ειδικοί, κινείται «με ταχύτητα πολλαπλάσια του ήχου» και αποκτά τέτοια κινητική ενέργεια, όση έχει για παράδειγμα στη Γη ένα αμόνι σε ελεύθερη πτώση.
Νέες «χρυσές» business
Η NASA επέλεξε αντίθετα να επικεντρώσει μια νέα μελέτη αλλού.
Βολικά και για την ίδια, η προσέγγιση ήταν στενά λογιστική.
Με την παραδοχή λοιπόν ότι οι προσπάθειες για μετριασμό της δημιουργίας νέων διαστημικών σκουπιδιών θα έχουν μειωμένη απόδοση της επόμενες δεκαετίες, το Γραφείο Τεχνολογίας, Πολιτικής και Στρατηγικής της NASA έκανε μια ανάλυση κόστους-οφέλους διάφορων προσεγγίσεων.
Στο επίκεντρο ήταν η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών για την απομάκρυνση, διαχείριση ή στοχευμένη καταστροφή τους και οι ελεγχόμενοι ελιγμοί δορυφόρων, του ISS και διαστημικών οχημάτων προς αποφυγή μιας επαπειλούμενης σύγκρουσης.
Το συμπέρασμα;
Βραχυπρόθεσμα, ίσως και εντός δεκαετίας, η πιο συμφέρουσα λύση κατά τη NASA είναι η χρήση επίγειων και διαστημικών λέιζερ για την απομάκρυνση μεγάλων ποσοτήτων μικρών διαστημικών συντριμμιών πλάτους 1 έως 10 εκατοστών και -συνδυαστικά με τη χρήση πυραύλων- για την απώθηση μεγάλων αντικειμένων προς «έγκαιρη αποφυγή σύγκρουσης».
Προς κατευνασμό των εύλογων φόβων δε ότι τα λέιζερ μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν ως όπλα κατά ενεργών δορυφόρων, η NASA αναφέρει ότι η ισχύς τους θα είναι χαμηλή.
Στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον βλέπει εν τω μεταξύ ένα πιθανό νέο λαμπρό πεδίο ανταγωνισμού στην αγορά που θα δημιουργηθεί γύρω από τα διαστημικά σκουπίδια.
«Το μέγεθός της είναι άγνωστο, αν και μελέτες δείχνουν 100 εκατομμύρια δολάρια ή και περισσότερα ετησίως», υπογραμμίζεται στην έκθεση.
«Το τοπίο είναι ευρέως διεθνές και οι αμερικανικές εταιρείες θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε ξένους πελάτες», παρατηρεί η NASA.
«Επιχειρήσεις ικανές να αποκτήσουν πλεονεκτήματα πρώιμης δραστηριοποίησης μπορούν να ενισχύσουν την εθνική ανταγωνιστικότητα», επισημαίνει, «υπό την προϋπόθεση ότι ορισμένα εμπόδια πολιτικής μπορούν να αντιμετωπιστούν».
«Παιχνίδι» ευθυνών
Η Συνθήκη για το Διάστημα του 1967 αντιπροσωπεύει το βασικό νομικό πλαίσιο του διαστημικού διεθνούς δικαίου.
Ορίζει ότι η εξερεύνηση και η χρήση του Διαστήματος θα πραγματοποιούνται προς όφελος και συμφέρον όλων των χωρών, για ειρηνικούς σκοπούς.
Απαγορεύει την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων ή άλλων όπλων μαζικής καταστροφής σε ουράνια σώματα, σε τροχιά ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο στο Διάστημα.
Επίσης απαγορεύει οποιαδήποτε εθνική ιδιοποίησή του με αξίωση κυριαρχίας, χαρακτηρίζοντας τα κράτη υπεύθυνα για τις εθνικές διαστημικές δραστηριότητες, ανεξαρτήτως εάν αυτές προέρχονται από κυβερνητικούς ή μη φορείς.
Κοντολογίς, αν ένας δορυφόρος StarLink χτυπήσει και καταστρέψει τον διαστημικό σταθμό της Κίνας, θα είναι υπεύθυνη η κυβέρνηση των ΗΠΑ και όχι ο Έλον Μασκ.
Καθώς όμως οι ισορροπίες πια αλλάζουν, γίνονται πλέον προσπάθειες να μπουν και κάποιοι όροι.
Τον περασμένο Σεπτέμβριο για παράδειγμα η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Επικοινωνιών (FCC) των ΗΠΑ -η οποία ρυθμίζει μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων των αμερικανικών εμπορικών δορυφόρων- ενέκρινε νέο κανονισμό για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων κινδύνων από τα διαστημικά σκουπίδια.
Ως εκ τούτου μείωσε από 25 σε 5 χρόνια το χρονικό περιθώριο που έδινε σε φορείς εκμετάλλευσης δορυφόρων σε χαμηλή τροχιά για την ασφαλή απομάκρυνσή τους μετά την ολοκλήρωση της αποστολής τους.
Παραμένει ωστόσο αμφίβολο εάν αυτός ο πενταετής κανόνας θα υιοθετηθεί σε διεθνές επίπεδο.
Στο μεσοδιάστημα τα Ηνωμένα Έθνη ενέκριναν πρόσφατα ψήφισμα για τη μείωση της ποσότητας των διαστημικών σκουπιδιών από την εσκεμμένη καταστροφή δορυφόρων μέσω δοκιμών αντιδορυφορικών πυραυλικών συστημάτων (ASAT).
Η πρόταση κατατέθηκε από τις ΗΠΑ, όχι τυχαία αφότου η Ρωσία είχε καταφύγει σε αυτή την πρακτική για την καταστροφή σοβιετικού δορυφόρου, εν μέσω φόβων ότι ήταν προάγγελος ενός… «πολέμου των άστρων».
Απουσία εν τω μεταξύ μιας επικαιροποιημένης διεθνούς συνθήκης για το Διάστημα, κανείς δεν εμφανίζεται διατεθειμένος να δώσει μια ουσιαστική λύση στη βασική αιτία του προβλήματος: τη συνεχιζόμενη δημιουργία διαστημικών σκουπιδιών.
