Όταν ένα βρέφος έρχεται στον κόσμο συνήθως δεν έχει ελιές. Μόνο το 1% έχει σπίλους. Οι περισσότερες ελιές δημιουργούνται με την ηλικία, και ιδιαίτερα στη δεύτερη δεκαετία της ζωής μας. Μπορούν να εμφανίζονται νέες ελιές μέχρι την ηλικία των 50 και ακολουθούν την εξέλιξη των υπόλοιπων οργάνων ακολουθώντας τη διαδικασία της γήρανσης. Αυτό σημαίνει ότι γηράσκουν και πεθαίνουν.
Οι καφέ ή μαύρες κηλίδες και πλάκες που εμφανίζονται στην ώριμη ζωή δεν είναι ελιές, αλλά εκφυλιστικές βλάβες, δηλαδή υπερκερατώσεις. Σε γενικές γραμμές, οτιδήποτε εμφανιστεί στο δέρμα μας μετά τα 50 και μοιάζει με ελιά, καλό είναι να αξιολογείται από τον δερματολόγο.
Γιατί έχουμε σπίλους
Οι γονιδιακές μας καταβολές και ο ήλιος είναι ο λόγος εμφάνισης των σπίλων. Γι’ αυτό βλέπουμε ότι συχνά τα παιδιά ακολουθούν το πρότυπο των προγόνων τους και οι περισσότερες ελιές εμφανίζονται στα ηλιοεκτεθειμένα μέρη του σώματος. Οταν όμως ένα μωρό γεννηθεί με ελιά, αυτή θέλει ιδιαίτερη προσοχή. Στην περίπτωση αυτή ο σπίλος λέγεται συγγενής και η προσοχή είναι ανάλογη του μεγέθους του.
Ο φόβος του μελανώματος
Ο φόβος ανάπτυξης μελανώματος στην ελιά όταν είναι μικρή, δηλαδή κάτω από 1,5 εκατοστό, είναι μικρός και ανάλογος με το υπόλοιπο δέρμα. Όσο το μέγεθος του σπίλου είναι μεγαλύτερο τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος εμφάνισης μελανώματος στην ελιά και ιδιαίτερα όταν φτάνει στα 20 εκατοστά, είναι πολύ μεγάλος. Αλλά αντίστοιχη είναι και η δυσκολία αφαίρεσης τέτοιων μεγάλων βλαβών. Τα μελανώματα είναι κακοήθεις βλάβες που προέρχονται από τα μελανοκύτταρα και μοιάζουν με ελιές. Τα περισσότερα μελανώματα εμφανίζονται σε υγιές δέρμα και τα λιγότερα σε προϋπάρχοντα σπίλο. Σημασία έχει η έγκαιρη διάγνωση, όπως και η αφαίρεση του κακοήθους μελανώματος.
Οι παράγοντες εμφάνισης μελανώματος είναι το οικογενειακό ιστορικό, οι πολλοί σπίλοι (πάνω από 100), οι μεγάλοι συγγενείς σπίλοι, το ανοιχτό χρώμα δέρματος και τα εγκαύματα σε μικρή ηλικία. Απαγορεύεται το ηλιακό έγκαυμα έως τα 18 έτη για την προστασία του δέρματος του παιδιού! Η μεγάλη δόση υπεριώδους ακτινοβολίας, ιδιαίτερα σε μικρή ηλικία, μπορεί να κάνει ζημιά στο DNA του μελανοκυττάρου και η ζημιά αυτή να μεταφραστεί σε μελάνωμα στη ενήλικη ζωή.
Η ετήσια επίπτωση του μελανώματος έως τα 10-12 χρόνια είναι μικρή και αντιστοιχεί σε περίπου 1 εκατομμύριο. Εμφανίζεται συνήθως στα παιδιά με ανοσοκαταστολή ή σε γιγάντιους συγγενείς σπίλους.
«Μην πειράζεις τις ελιές σου»
Δυστυχώς, ακόμη και σήμερα υπάρχει η δοξασία «μην πειράζεις τις ελιές». Η άποψη αυτή προήλθε από την καθυστερημένη αφαίρεση μελανώματος το οποίο είχε προλάβει να κάνει μεταστάσεις πριν από την αφαίρεσή του. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι, όπως τακτικά ελέγχουμε το σάκχαρο και τη χοληστερόλη, καλό είναι τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο να ελέγχουμε το δέρμα μας, που είναι το μεγαλύτερο όργανο του σώματος. Η εξέταση γίνεται κλινικά με τον δερματοσκοπικό φακό, τη χρήση του δερματοσκοπίου και τη χαρτογράφηση.
Πότε αφαιρείται μια ελιά
Υποψήφιες για αφαίρεση είναι οι ελιές που μοιάζουν με μελάνωμα. Ο ασθενής βλέπει μια ελιά διαφορετική από αυτές που έχει στο σώμα του. Τα κλασικά κλινικά κριτήρια είναι: A[asymmetry], B[borders], C[colour], D[diameter]. Τι σημαίνουν; Ασύμμετρη με ανώμαλα όρια ελιά, με ανομοιογένεια χρώματος και διάμετρο πάνω από 6 εκατοστά.
Δερματοσκόπηση και χαρτογράφηση
Το δερματοσκόπιο είναι ένα όργανο που έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια την κλινική άσκηση της δερματολογίας. Με το δερματοσκόπιο βλέπουμε δομές και χρώματα κάτω από την επιδερμίδα. Με αυτό τον τρόπο έχουμε μειώσει τις αχρείαστες αφαιρέσεις, ενώ αφαιρούμε βλάβες που με το μάτι ή τον απλό δερματολογικό φακό δεν μπορούμε να διαγνώσουμε.
Η χαρτογράφηση είναι η φωτογράφηση σπίλων που γίνεται σε επιλεγμένους ασθενείς. Μετά την εφαρμογή της πρέπει να οριστεί χρόνος επανάληψης. Γίνεται με φωτογράφηση όλου του σώματος με μαζεμένα μαλλιά και ξυρισμένο δέρμα στους άνδρες για την αποκάλυψη των σπίλων. Σημασία έχει η σωστή επιλογή των υποψηφίων προς χαρτογράφηση. Αυτό σημαίνει ότι η χαρτογράφηση στην ηλικία των 11 ετών και η επανάληψη μετά από ένα έτος ενδεχομένως να αποκαλύψει αύξηση μεγέθους υπαρχόντων σπίλων και πιθανή εμφάνιση νέων, κάτι που είναι αναμενόμενο.
Επίσης, φωτογράφηση υπερκερατώσεων σε ενήλικες δεν έχει διαγνωστικό όφελος – δεν προσφέρει κάτι. Αφαιρούμε χειρουργικά και αποστέλλουμε για ιστολογική ανάλυση οτιδήποτε μοιάζει με μελάνωμα. Η προληπτική αφαίρεση άλλων μη συγγενών σπίλων δεν προσφέρει στην πρόληψη του κακοήθους μελανώματος.
Η προστασία του δέρματος από τον ήλιο, η τακτική εξέταση από τον δερματολόγο και η αφαίρεση ύποπτων για μελάνωμα μελαγχρωματικών βλαβών είναι η ενδεδειγμένη μέριμνα για το δέρμα μας.
