Χωροκατακτητικά είναι τα είδη – ζώο, φυτό ή μικροοργανισμός – που εισάγονται σε μία περιοχή ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας και συχνά επικρατούν έναντι των αυτοχθόνων προκαλώντας προβλήματα και αλλοιώνοντας τη δομή του βιότοπου, καθώς μπορούν να φέρουν μαζί τους παράσιτα, ασθένειες και να επιδράσουν αρνητικά στο οικοσύστημα.
Όπως αναφέρει η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων πολλά από τα χωροκατακτητικά είδη που υπάρχουν στην Ευρώπη – δέντρα, καλλιέργειες, καλλωπιστικά φυτά, ζώα συντροφιάς – εισήχθησαν σκόπιμα, ενώ άλλα ως «λαθρεπιβάτες» ταξίδεψαν τυχαία σε εμπορευματοκιβώτια αεροπορικών μεταφορών ή πλοίων.
Όποιος και αν είναι ο τρόπος που εγκαταστάθηκαν, η απειλή γιγαντώνεται εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, αλλά και των συχνότερων ταξιδιών και του διεθνούς εμπορίου.
Σύμφωνα με την Αξιολόγηση των Οικοσυστημάτων της Χιλιετίας (ΜΕΑ), μάλιστα, κατατάσσονται ως μία από τις κύριες αιτίες απώλειας της βιοποικιλότητας, μαζί την καταστροφή των ενδιαιτημάτων, την κλιματική αλλαγή και την ρύπανση.
Όπως αποκαλύπτει πρόσφατη έρευνα τα είδη πρέπει να είναι σε θέση να μετακινούνται τουλάχιστον 3,25 χλμ. ανά έτος για να συμβαδίζουν με την κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, διαπιστώθηκε ότι τα ενδημικά είδη μετακινούνται μόλις 1,74 χλμ. ετησίως.
Η μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics αναφέρει χαρακτηριστικά ότι τα χωροκατακτητικά είδη εξαπλώνονται 100 φορές γρηγορότερα από τα αυτόχθονα φυτά και ζώα, και ακόμη και τα πιο «αργά», στην πραγματικότητα, κινούνται τουλάχιστον τρεις φορές πιο γρήγορα από τα αυτόχθονα.
Συγκεκριμένα, εκτιμάται ότι τα χωροκατακτητικά μετακινούνται με ρυθμό περίπου 35 χλμ. ετησίως χωρίς την ανθρώπινη παρέμβαση, εντούτοις αν συνυπολογιστεί ο ανθρώπινος παράγοντας τότε η ταχύτητα αυξάνεται σε 1.883 χλμ. ετησίως, δηλαδή περίπου 1.000 φορές ταχύτερα από τα γηγενή φυτά και ζώα.
«Γνωρίζουμε εδώ και πολύ καιρό ότι τα αυτόχθονα είδη δεν κινούνται αρκετά γρήγορα, αλλά υπάρχουν ακόμα μερικά που μπορούν να συμβαδίσουν (σ.σ. με την κλιματική αλλαγή)», εξήγησε στο EcoWatch η Μπέθανι Μπράντλεϊ, επικεφαλής της μελέτης και καθηγήτρια Περιβαλλοντικής Διατήρησης στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης στο Άμερστ.
Για να καταλάβουν πόσο γρήγορα μετακινούνται τα είδη, η Μπράντλεϊ και οι συνεργάτες της διερεύνησαν διεξοδικά έναν τεράστιο όγκο παλαιότερων δημοσιευμένων εργασιών και δεδομένων σχετικά με το πόσο μακριά και πόσο γρήγορα μετακινούνται τόσο τα ιθαγενή όσο και τα μη ιθαγενή είδη από διαφορετικές ταξινομικές ομάδες και διάφορα οικοσυστήματα και κατέληξαν ότι «ουσιαστικά, δεν υπάρχει καμία πιθανότητα για τα ιθαγενή είδη να συμβαδίσουν με την κλιματική αλλαγή χωρίς την ανθρώπινη βοήθεια».
Ανάμεσα στα χωροκατακτητικά είδη συγκαταλέγεται η πέρκα του Νείλου που σκοτώνει όλα τα υπόλοιπα είδη στην λίμνη Βικτώρια της Αφρικής, αλλά και το μύδι ζέβρα που με τη μεγάλη ταχύτητα αναπαραγωγής του μπορεί να μεταβάλλει την ποιότητα του φυτοπλαγκτόν, αλλά και να φράξει αγωγούς νερού. Αντιστοίχως, το κόκκινο σκαθάρι που έφτασε στη Μεσόγειο τα τελευταία χρόνια έχει αναδειχθεί σε εχθρό των φοινικόδεντρων, αφού μπορεί να προκαλέσει σοβαρή ζημία στα δέντρα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα με αποτέλεσμα να τα οδηγεί σε θάνατο.
«Είναι σαφές ότι οι άνθρωποι είναι πολύ καλοί στο να μετακινούν τα είδη και αυτό είναι ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα που έχουν τα μη ενδημικά είδη. Πρέπει να εξετάσουμε σοβαρά το ενδεχόμενο και να αρχίσουμε να εφαρμόζουμε την υποβοηθούμενη μετανάστευση – την πρακτική μετακίνησης αυτοχθόνων ειδών σε πιο κατάλληλες τοποθεσίες – εάν θέλουμε τα ιθαγενή φυτά και ζώα να έχουν μια ευκαιρία», πρόσθεσε η Μπράντλεϊ.