Ενα «κοκτέιλ» παρεμβάσεων για να εξομαλύνει τις παρενέργειες που έχει φέρει η πρωτιά της χώρας στη διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) ετοιμάζει το ενεργειακό επιτελείο της κυβέρνησης, σε συνεργασία με τον ΑΔΜΗΕ, τον ΔΕΔΔΗΕ και τη Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ).
Ο συνδυασμός της υπερπροσφοράς σε ΑΠΕ και της χαμηλής ζήτησης σε ρεύμα δοκιμάζει τις αντοχές του ηλεκτρικού συστήματος, το οποίο απειλείται με μπλακ άουτ τις περιόδους της 25ης Μαρτίου και του Πάσχα. Κι αυτό καθώς λόγω των αργιών η ζήτηση υποχωρεί θεαματικά αλλά η παραγωγή από φωτοβολταϊκά αυξάνεται χάρη στην ηλιοφάνεια.
Ευρωπαϊκό το πρόβλημα
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ελληνικό. Σε όλες τις χώρες όπου η πράσινη ενέργεια ξεπερνά το 50% του ενεργειακού μείγματος, μεγάλο μέρος της ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ πετιέται στα… σκουπίδια.
Παράλληλα, εμφανίζονται μηδενικές ή και αρνητικές τιμές στην αγορά με συνέπεια να συμπιέζονται τα έσοδα των έργων ΑΠΕ και να απειλείται η βιωσιμότητά τους, ενώ αποθαρρύνεται και η είσοδος νέων επενδυτών δημιουργώντας ερωτήματα για την πορεία απανθρακοποίησης του ενεργειακού συστήματος.
Κομβικές αλλαγές με ΑΠΕ
Και όλα αυτά διότι η ραγδαία ανάπτυξη των ΑΠΕ επέφερε κομβικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας των αγορών και στη διαχείριση του ηλεκτρικού συστήματος, χωρίς ωστόσο να έχει συνοδευτεί από τις αναγκαίες υποδομές, αλλά και τις παρεμβάσεις – σε θεσμικό και ρυθμιστικό επίπεδο – οι οποίες θα επέτρεπαν την ομαλή μετάβαση από το παλιό ενεργειακό σύστημα που στηριζόταν στα ορυκτά καύσιμα στη νέα πραγματικότητα.
Ποιες είναι οι αλλαγές που δημιούργησαν τις «αρρυθμίες»; Η υπερπαραγωγή των ΑΠΕ, ιδίως άνοιξη και φθινόπωρο που έχει μεγάλη ηλιοφάνεια, σε συνδυασμό με τη σχετικά χαμηλή ενεργειακή ζήτηση αυτές τις εποχές, δημιουργεί ανισορροπία παραγωγής – ζήτησης, ενώ είναι περιορισμένη η δυνατότητα προσαρμογής της κατανάλωσης στο προφίλ της παραγωγής, με το πρόβλημα να εντείνεται από την έλλειψη μονάδων αποθήκευσης.
Μποτιλιάρισμα
Επίσης, τεχνικοί περιορισμοί ασφάλειας του συστήματος επιβάλλουν την ένταξη στο ηλεκτρικό σύστημα θερμικών μονάδων (κυρίως φυσικού αερίου), που με τη σειρά τους «ροκανίζουν» μέρος της ζήτησης. Οσο για τα ηλεκτρικά δίκτυα, οι ΑΠΕ δημιουργούν… μποτιλιάρισμα στον ηλεκτρικό χώρο, όπου η κράτηση δυναμικότητας έχει ήδη εξαντλήσει τη χωρητικότητά τους έως το 2033.
Ετσι, οι περικοπές αποτελούν τη λύση για την ασφάλεια του ηλεκτρικού συστήματος. Σύμφωνα με τον καθηγητή του ΕΜΠ και επικεφαλής της Ομάδας Διοίκησης Εργου του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, κ. Σταύρο Παπαθανασίου, το «μαχαίρι» στις ΑΠΕ έφτασε το 2024 στο 2,5% επί του συνόλου των ΑΠΕ (για κάποια έργα ξεπέρασε το 5%), ενώ για φέτος και το 2026 προβλέπεται ότι θα αυξηθεί. «Σε ένα ορθολογικά αναπτυσσόμενο σύστημα είναι φυσιολογικές περικοπές ενέργειας στο 2%-3% επί του συνόλου της παραγωγής ΑΠΕ υπό συνθήκες πολύ υψηλής διείσδυσης. Αλλά επειδή σήμερα δεν έχουμε τη βέλτιστη ανάπτυξη του συστήματος, την επόμενη διετία προβλέπονται περικοπές που για πολλά έργα μπορεί να φτάσουν το 5% έως 10%. Αν η ανάπτυξη της αποθήκευσης δεν πάει καλά σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, τότε θα μιλάμε για περικοπές της τάξης του 10% στο σύνολο των ΑΠΕ που μπορεί να φτάνουν σε επιμέρους έργα στο 15%. Σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, η πρόβλεψη είναι δύσκολη καθώς εξαρτάται από το μείγμα των ΑΠΕ και την ανάπτυξη της αποθήκευσης» εξηγεί ο καθηγητής.
Επιπλοκές
Οι… επιπλοκές των περικοπών είναι πολλές. Κατ’ αρχάς, σύμφωνα με τον κ. Παπαθανασίου, συνιστούν σπατάλη ενέργειας μηδενικού κόστους. Επιπλέον, αποτελούν απειλή για πολλά λειτουργούντα έργα, καθώς δεν είχαν ληφθεί υπόψη όταν σχεδιάζονταν οι επενδύσεις ενώ, όπως τονίζει ο καθηγητής, μεγαλύτερη απειλή αποτελούν οι μηδενικές ή αρνητικές τιμές. «Οταν έχουμε πλεόνασμα παραγωγής ΑΠΕ και άρα περικοπές, τότε οι τιμές στην αγορά συμπιέζονται και κινούνται στο μηδέν ή και αρνητικά. Για παράδειγμα, για έναν σταθμό ΑΠΕ που έχει να διαθέσει δέκα μεγαβατώρες, αλλά λόγω περικοπών μπορεί να διαθέσει τις επτά, το πρόβλημά του δεν είναι οι μεγαβατώρες που κόβονται, αλλά και οι επτά που παράγονται αλλά έχουν μηδενική αξία» εξηγεί ο κ. Παπαθανασίου.
Ανισορροπία
Ετσι επηρεάζεται και η προοπτική υλοποίησης νέων επενδύσεων εξαιτίας της προοπτικής μιας μη αποζημιούμενης παραγωγής και των συνεπειών στο ρίσκο των έργων και στα επιτόκια δανεισμού τους.
Δυσκολίες δημιουργεί και η ανισορροπία που καταγράφεται στις περικοπές. Το 2024, το 80% αφορούσε έργα υψηλής τάσης και το 20% έργα μέσης τάσης, καθώς τα πρώτα είναι πλήρως ελεγχόμενα από τον ΑΔΜΗΕ, οπότε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης μπαίνει άμεσα «ψαλίδι» στην παραγωγή τους, ενώ τα δεύτερα (συνδεδεμένα κυρίως στο δίκτυο του ΔΕΔΔΗΕ) δεν δέχονται άμεσες εντολές αυτόματου περιορισμού παραγωγής.
Το νέο θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο κινείται σε δύο μέτωπα. Αφενός επιχειρείται εξορθολογισμός στη διαχείριση της παραγωγής ΑΠΕ και στην κατανομή των περικοπών.
Αναδιανομή
Οι δράσεις του ΥΠΕΝ, βάσει των προτάσεων της Ομάδας Διαχείρισης Εργου, προβλέπουν τη θέσπιση μηχανισμού αναδιανομής περικοπών και λειτουργικής ενίσχυσης (εκ των υστέρων) για αποκατάσταση της ανισορροπίας (η Υπουργική Απόφαση ετέθη την Πέμπτη σε δημόσια διαβούλευση).
Επιπλέον, προτείνεται η επιβολή προστίμων σε όσους δεν τηρούν τις εντολές περικοπών με 500 ευρώ ανά μεγαβατώρα, που σε περίπτωση υποτροπών μπορεί να φτάσουν και τα 1.500 ευρώ. Ακόμη, προωθείται η εγκατάσταση συστημάτων εποπτείας σε όσα έργα δεν διαθέτουν και βελτίωση μιας σειράς άλλων διαδικασιών για τον έλεγχό τους, ώστε να μην αναγκάζονται οι Διαχειριστές να κόβουν επί… δικαίους και αδίκους.
Ηδη από τις αρχές Μαρτίου ο καλός καιρός επανέφερε τον «κόφτη» στην πράσινη ηλεκτροπαραγωγή. Μάλιστα, για το Σάββατο 8 Μαρτίου – σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΑΔΜΗΕ στο πλαίσιο της διαδικασίας του ενοποιημένου προγραμματισμού που δημοσιεύει καθημερινά – περικόπηκαν 8,6 GWh, ενώ εντός της περασμένης εβδομάδας γύρω στις 3 GWh ημερησίως.
Οι κρίσιμες περίοδοι της 25ης Μαρτίου και του Πάσχα
Ανάλογα και με τις καιρικές συνθήκες τα πρώτα crash tests για το ηλεκτρικό σύστημα αναμένονται τις ημέρες αργίας της 25ης Μαρτίου αν και μεγαλύτερη είναι η αγωνία για το τετραήμερο του Πάσχα. Τότε η ζήτηση υποχωρεί και η παραγωγή των ΑΠΕ ειδικά των φωτοβολταϊκών αυξάνεται λόγω ηλιοφάνειας.
«Το φετινό Πάσχα θα είναι δύσκολο. Πέρυσι έγιναν οι μέγιστες δυνατές περικοπές και πάλι εξαγάγαμε κοντά στο μέγιστο όριο των διεθνών διασυνδέσεων, περί τα 2,2 GW. Φέτος προστέθηκαν άλλα 2,5 GW νέων ΑΠΕ, από τα οποία τα 800 MW είναι μη άμεσα ελέγξιμα, από το δίκτυο διανομής του ΔΕΔΔΗΕ. Αυτό σημαίνει ότι θα έχουμε μία υπερπαραγωγή σε σχέση με πέρυσι. Επιπλέον, οι αγορές των γειτονικών χωρών όπου κατευθύνονται οι εξαγωγές ενδέχεται να είναι και εκείνες πλεονασματικές λόγω του καθολικού Πάσχα. Όλα αυτά δημιουργούν μία ανησυχία στον ΑΔΜΗΕ», τονίζει ο κ. Παπαθανασίου. Σύμφωνα με τον ίδιο ζητούμενο είναι εάν θα βοηθήσει η καθιέρωση της ευθύνησς του παραγωγού που ξενικά την αμέσως επόμενη περίοδο, δηλαδή η υποχρέωση τους να σταματήσουν την παραγωγή του σταθμού τους, εάν δεχτούν έγκαιρη ενημέρωση από τον Διαχειριστή.
