Η μουσικοθεραπεία αποτελεί ένα είδος εναλλακτικής θεραπείας που συγκεντρώνει αυξανόμενο ενδιαφέρον. Σύμφωνα με ειδικούς της κλινικής του Κλίβελαντ, οι θεραπευτές αξιοποιούν τις ιδιότητες της μουσικής και στοιχείων της όπως ο ήχος, ο ρυθμός και η αρμονία για να πετύχουν μείωση του στρες ή βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Εφαρμόζεται σε κάθε ηλικιακή ομάδα και έχει αποδειχθεί ευεργετική για την ψυχική, συναισθηματική, σωματική, κοινωνική και γνωστική λειτουργία.
Διάφορες μελέτες επιβεβαιώνουν την αποτελεσματικότητά της έναντι καταστάσεων και παθήσεων όπως η άνοια, οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, το εγκεφαλικό επεισόδιο, η νόσος Πάρκινσον, ο καρκίνος, οι νευροαναπτυξιακές διαταραχές, ο χρόνιος πόνος και οι εξαρτήσεις από ουσίες, ενώ ήδη εφαρμόζεται σε μεγάλα συστήματα υγείας όπως η Κλινική Mayo, που την έχει εντάξει στις υπηρεσίες των μονάδων ανακουφιστικής (παρηγορητικής) φροντίδας για τη μείωση του άγχους, της αρτηριακής πίεσης, του πόνου και της κακής διάθεσης, είτε ογκολογικά κέντρα και νοσοκομεία στο Ηνωμένο Βασίλειο, σύμφωνα με το βρετανικό Κέντρο Έρευνας για τον Καρκίνο (Cancer UK), όπου παρέχεται δωρεάν στους ασθενείς.
«Η μουσική αποτελεί είναι συνυφασμένη με την καθημερινότητά μας. Γι’ αυτό και δεν εκπλήσσει η αυξανόμενη χρήση της στην ιατρική» σημειώνουν σε άρθρο τους στο The Conversation οι Rebecca Atkinson και Ming-Hung Hsu, ερευνητές Μουσικοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο Anglia Ruskin, εστιάζοντας στην εφαρμογή της εναλλακτικής αυτής θεραπείας σε άτομα με άνοια και τη μεγάλη πρόοδο των επιστημόνων στο προκείμενο πεδίο.
Μουσική και εγκέφαλος
Οι Atkinson και Hung Hsu παραθέτουν ερευνητικά δεδομένα που άλλαξαν την αντίληψη για το πώς ο εγκέφαλος «προσλαμβάνει» και επεξεργάζεται το ερέθισμα της μουσικής:
«Πριν από περίπου μια δεκαετία, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι, όταν οι άνθρωποι άκουγαν μουσική, ήταν πολλαπλές περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονταν στη διεργασία [του ερεθίσματος]. Σε αυτές περιλαμβάνονται το μεταιχμιακό σύστημα (που επεξεργάζεται τα συναισθήματα και τη μνήμη), οι γνωστικές περιοχές (που σχετίζονται με την αντίληψη, τη μάθηση και την αντίδραση) και τις κινητικές περιοχές (υπεύθυνες για την εκούσια κίνηση). Αυτή η ανακάλυψη αμφισβήτησε τις προγενέστερες αντιλήψεις ότι η επεξεργασία της μουσικής περιορίζεται σε συγκεκριμένα τμήματα του εγκεφάλου, και βοήθησε στην εξήγηση του μοναδικού νευρολογικού της αντίκτυπου».
Ειδικά για την περίπτωση της άνοιας, όπου ο θάνατος των νευρικών κυττάρων βρίσκεται στο επίκεντρο του πολυπαραγοντικού της υποβάθρου, επικαλούνται έρευνες που διαπίστωσαν ότι η μουσική διευκολύνει τη νευρογένεση, την αναγέννηση και την αποκατάσταση των νευρώνων. Αρκεί βέβαια οι μελωδίες να είναι γνώριμες στους ασθενείς. «Οι γνώριμες και αγαπημένες μελωδίες ασκούν αποδεδειγμένα μεγαλύτερη επίδραση στον πώς αισθανόμαστε και συνδέονται στενά με τη μνήμη και τα συναισθήματα» σημειώνουν και εξηγούν ότι η ακρόαση αγαπημένων τραγουδιών απελευθερώνει ορμόνες που προκαλούν ευχαρίστηση. Οι ίδιοι προτείνουν λίστες με προσεκτικά επιλεγμένα τραγούδια ως το κλειδί για να διαχειριστούμε το άγχος της καθημερινότητας.
«Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία στη νόσο Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας, επειδή έχει διαπιστωθεί ότι οι περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τις μουσικές αναμνήσεις επηρεάζονται λιγότερο από αυτές τις καταστάσεις σε σχέση με άλλες περιοχές. Αυτό εξηγεί γιατί οι αναμνήσεις και οι εμπειρίες που συνδέονται με αγαπημένες μελωδίες παραμένουν συχνά ζωντανές στα άτομα με άνοια» εξηγούν.
Η ακρόαση μουσικής μπορεί επίσης να βοηθήσει στη διαχείριση της δυσφορίας, της ταραχής και του «σύνδρομου ηλιοβασιλέματος», όπου το άτομο με άνοια παρουσιάζει εντονότερη σύγχυση το απόγευμα και το βράδυ. Επιπροσθέτως, μπορεί να μειώσει την αναστάτωση, την επιθετικότητα και το άγχος, βελτιώνοντας παράλληλα τη διάθεση των ασθενών και περιορίζοντας ακόμα την ανάγκη φαρμακευτικής αγωγής, όταν βέβαια το άτομο με άνοια συμμετέχει σε τακτικές συνεδρίες μουσικοθεραπείας.
Οι Atkinson και Hung Hsu παραθέτουν κάποια δικά τους ερευνητικά πορίσματα: «Σε μια μικρή μελέτη που εκπονήσαμε με συναδέλφους μας στο Ινστιτούτο Μουσικοθεραπευτικής Έρευνας του Cambridge, δείξαμε πόσο μεγάλη επίδραση μπορεί να έχει η ακρόαση μουσικής στα άτομα με άνοια. Διαπιστώσαμε ότι όταν άκουγαν επανειλημμένα την αγαπημένη τους μουσική, ο καρδιακός τους ρυθμός και οι κινήσεις τους άλλαζαν ως άμεση ανταπόκριση στη μουσική».
Η μουσική ως συμπληρωματική θεραπεία για την άνοια
Σήμερα, αρκετοί ερευνητές εξετάζουν κατά πόσο προγράμματα μουσικής εκπαίδευσης σε άτομα με άνοια θα μπορούσαν να ενισχύσουν τη γνωστική λειτουργία. «Μέχρι στιγμής, τα αποτελέσματα είναι ελπιδοφόρα· οι ενήλικες συμμετέχοντες έδειξαν σημάδια βελτίωσης των εκτελεστικών λειτουργιών (επίλυση προβλημάτων, ρύθμιση συναισθημάτων και προσοχή) σε σύγκριση με εκείνους που συμμετείχαν στην παρέμβαση σωματικής άσκησης αποκλειστικά» σημειώνουν οι Atkinson και Hung Hsu.
Καταληκτικά, οι δύο ερευνητές καταλήγουν ότι η μουσική μάλλον θα συνεχίσει να αποτελεί χρήσιμη θεραπευτική επιλογή για τα άτομα με άνοια, διευκρινίζοντας ωστόσο πως, βάσει της διαθέσιμης ως τώρα γνώσης, θα πρέπει οι μελωδίες και τα τραγούδια να προέρχονται από τη δεξαμενή μουσικών που αγαπήθηκαν από τους ασθενείς. Ακόμη, θα πρέπει να εφαρμόζεται παράλληλα με άλλες θεραπείες, όπως οι φαρμακευτικές αγωγές που επιβραδύνουν την πρόοδο της άνοιας ή επιτρέπουν τη διαχείριση των συμπτωμάτων, προκειμένου να υποστηριχθεί αποτελεσματικά η αυτοφροντίδα και η ευεξία.
