Εδώ και 40 χρόνια, τα διαρθρωτικά προγράμματα, τα ΕΣΠΑ όπως τα λέμε πλέον, έχουν συνεισφέρει στην ελληνική οικονομία σχεδόν €160 δισ., δηλαδή ένα ολόκληρο ΑΕΠ. Στη σημερινή δύσκολη συγκυρία, μπορούν να κάνουν τη διαφορά για την αντιμετώπιση της διπλής κρίσης, είτε μέσω «πυροσβεστικών» παρεμβάσεις για τη ρευστότητα, είτε μέσω της υποστήριξης του νέου παραγωγικού προτύπου με ψηφιακό μετασχηματισμό, κυκλική οικονομία, ενεργειακή εξοικονόμηση, καινοτομία, σύγχρονες δεξιότητες κλπ. Το ΕΣΠΑ, μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο όμως, μόνο αν ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στην ενίσχυση του παραγωγικού υποδείγματος. Μέχρι σήμερα όμως, τα ΕΣΠΑ έχουν μάλλον αποτύχει ως προς τη σύγκλιση της ελληνικής οικονομίας με την υπόλοιπη Ευρώπη.
Ειδικά για τις ΜμΕ, το αναπτυξιακό αποτύπωμα των ευρωπαϊκών πόρων έχει υπάρξει περιορισμένο με αποτέλεσμα στην Ελλάδα να υστερούν συγκριτικά με τον ευρωπαϊκό ανταγωνισμό: Έχουν το 50% της παραγωγικότητας των αντίστοιχων της ΕΕ, ενώ, ακόμα και σε σύγκριση με κοντινές οικονομίες όπως της Πορτογαλίας, δημιουργούν σήμερα 30% λιγότερη προστιθέμενη αξία σε σχέση με το 2008 όταν στην Πορτογαλία δημιουργούν 18% περισσότερη. Αναπόφευκτα, έχουν εξαγωγές αξίας €20δισ. έναντι €33δισ. στην Πορτογαλία.
Από τη στιγμή όμως που, παρά το δεδηλωμένο στόχο των ΕΣΠΑ, η σύγκλιση ανταγωνιστικότητας των ΜμΕ δεν έχει επιτευχθεί, πρέπει να αναζητηθούν οι αιτίες αυτής της αποτυχίας, και μάλιστα τώρα που κορυφώνεται η συζήτηση για τη νέα προγραμματική περίοδο (ΕΣΠΑ 2021-2027). Η απάντηση βρίσκεται τόσο στο σχεδιασμό, όσο και στην υλοποίηση των προγραμμάτων, ειδικά για τις επιχειρήσεις. Στην πράξη, η υπέρμετρη γραφειοκρατία, η έμφαση στη διανομή των πόρων σε όσο το δυνατόν περισσότερους δικαιούχους, παρά στο αναπτυξιακό αποτέλεσμα, και η διαχρονική εμμονή στην πιστοποίηση επιλέξιμων δαπανών έχουν αποτελέσει σημαντική τροχοπέδη συμβάλλοντας και στην αναπαραγωγή ενός κατακερματισμένου παραγωγικού τοπίου με περιορισμένες δραστηριότητες υψηλής προστιθέμενης αξίας. Αποτέλεσμα, είναι ο εγκλωβισμός των επιχειρήσεων σε μικρά μεγέθη και η αδυναμία δημιουργίας και αξιοποίησης οικονομιών κλίμακας. Για παράδειγμα, οι πολύ μικρές επιχειρήσεις είναι το 97,7% του συνόλου (93,1% στην ΕΕ), αλλά δημιουργούν προστιθέμενη αξία 74% μικρότερη από τις αντίστοιχες της ΕΕ. Οι μεσαίες επιχειρήσεις αντιπροσωπεύουν μόλος το 3,1% του συνόλου στην Ελλάδα έναντι 7% στην ΕΕ, ενώ μόλις το 2,5% των ελληνικών ΜμΕ εξάγει.
Ακόμα πιο μεγάλο πρόβλημα είναι η υλοποίηση των ΕΣΠΑ. Το 2020, την τελευταία κανονικά χρονιά του παρόντος ΕΣΠΑ, η απορρόφηση βρίσκεται στο 87%. Όμως η «εκτέλεση» δηλαδή οι πόροι που έχουν διοχετευτεί στην πραγματική οικονομία βρίσκεται μόλις στο 35%! Η έγκαιρη αντίδραση €5.7δισ. απέναντι στις επιπτώσεις της πανδημίας σώζει σχετικά την κατάσταση αλλά η εκτέλεση παραμένει περιορισμένη, μόλις στο 55%. Στα ΠΕΠ, η κατάσταση δεν είναι καλύτερη, με μόλις 29% εκτέλεση και λιμνάζοντες πόρους €3,77δισ. στις αρχές του 2020. Ο σχεδιασμός της περιφερειακής εξειδίκευσης που δεν αντανακλά και την παραγωγική πραγματικότητα, όπως έδειξε και η πρόσφατη έρευνα του ΙΟΒΕ-ΕΜΠ. Με την ανάγκη επενδυτικής κινητοποίησης να είναι πιο επείγουσα από ποτέ για τη διασφάλιση των θέσεων εργασίας, τα συνολικά αδιάθετα €7.8δισ. αποτελούν μια ανεπίτρεπτη πολυτέλεια.
Μπροστά στο νέο ΕΣΠΑ, πρέπει και εμείς να κινηθούμε διαφορετικά αν θέλουμε να συμβάλει αποτελεσματικά απέναντι στις προκλήσεις της νέας δεκαετίας (το ψηφιακό μετασχηματισμό, την πράσινη και κυκλική οικονομία, τις δεξιότητες, τις δια-περιφερειακές συνεργασίας, κλπ).
Διαφορετικά θα προστεθεί στο μακρύ ιστορικό χαμένων αναπτυξιακών προοπτικών και κατασπατάλησης του παρελθόντος. Μια εξέλιξη που δεν πρέπει να επιβεβαιωθεί ούτε και στη διαχείριση των έκτακτων ευρωπαϊκών πόρων €32δισ.
Κλειδί για αυτό είναι μια αλλαγή πλεύσης: Να εστιάσουμε στο αποτέλεσμα, αντί για τους δικαιούχους. Λιγότερο στο «πόσες» επιχειρήσεις περισσότερο στο «σκοπό» για τον οποίο θα το πάρουν. Να αποτελέσει το ΕΣΠΑ εργαλείο χρηματοδότησης της αναπτυξιακής πολιτικής και όχι υποκατάστατο της ίδιας της πολιτικής. Μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να βασιστεί σε τρεις πυλώνες: Πολιτικές παραγωγικής μεγέθυνσης των μικρότερων επιχειρήσεων, όπως αυτές που υιοθετήθηκαν στην Πορτογαλία μπορούν να αποτελέσουν τον πυρήνα του αναπτυξιακού σχεδιασμού και να βελτιώσουν την επιβίωση και τη διεθνή ανταγωνιστικότητα ολόκληρου του παραγωγικού οικοσυστήματος. Σύγχρονα εργαλεία χρηματοδότησης με έμφαση στην ανακυκλούμενη χρηματοδότηση, λίγα και απλά προγράμματα στήριξης των επιχειρήσεων με συνδυασμό πόρων από όλα τα ταμεία.
O ΣΕΒ και η διαΝΕΟσις διοργανώνουν ανοικτή διαδικτυακή συζήτηση την Τρίτη 30 Ιουνίου στις 18:00, «Ποιο ΕΣΠΑ χρειάζονται οι επιχειρήσεις στη μετά-COVID εποχή;» Παρακολουθήστε τη ζωντανά και υποβάλλετε ερωτήσεις στο κανάλι του ΣΕΒ στο YouTube.